ΜΠρΘεσ 9887/2025

Δικαστής: Ραφαηλία-Ανθούλα Μπαρή
Δικηγόροι: Σ. Λεγοντή

(1526, 1625, 1912 ΑΚ, άρθρο 35 ν. 4786/2021)

Αποποίηση κληρονομίας που επάγεται σε ανήλικο. Προθεσμία για την αποποίηση ένα έτος από την ενηλικίωση. Μόνη η δυνατότητα του ανήλικου κληρονόμου να αποποιηθεί την κληρονομία μετά την ενηλικίωσή του δεν εμποδίζει τους γονείς του να ζητήσουν από το δικαστήριο άδεια για να προβούν οι ίδιοι ως νόμιμοι αντιπρόσωποι στο όνομα και για λογαριασμό του ανήλικου κληρονόμου σε δήλωση αποποίησης κληρονομίας.

[…]

Νόμιμα επαναφέρεται προς συζήτηση, με την ένδικη κλήση, η από 15.04.2016 αίτηση της καλούσας-αιτούσας, […]

Από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1710, 1711, 1846, 1847, 1848, 1854 και 1856 ΑΚ, προκύπτουν τα ακόλουθα: α) Κατά τον χρόνο του θανάτου του προσώπου, η περιουσία του επάγεται αυτοδικαίως στους κληρονόμους του, οι οποίοι μπορούν να την αποποιηθούν μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών, που αρχίζει από τότε που έμαθαν την επαγωγή και τον λόγο της, β) η αποποίηση αυτή γίνεται με δήλωση στη γραμματεία του δικαστηρίου της κληρονομίας (άρθρο 812 ΚΠολΔ) και γ) αν ο κληρονόμος αποποιηθεί την κληρονομία, η επαγωγή σε εκείνον που αποποιήθηκε, θεωρείται ότι δεν έγινε και στην περίπτωση αυτή επάγεται σε εκείνον που θα είχε κληθεί, αν αυτός που αποποιήθηκε δεν ζούσε κατά τον χρόνο θανάτου του κληρονομουμένου. Στην τελευταία αυτή περίπτωση η προθεσμία των τεσσάρων μηνών αρχίζει από τη γνώση της αποποίησης του προηγουμένου και της εξαιτίας αυτής κλήσης του επόμενου κληρονόμου. Η αποποίηση της κληρονομίας μπορεί και πρέπει επί ποινή ακυρότητας να γίνει μέσα σε αποκλειστική προθεσμία που προβλέπεται στην διάταξη του άρθρου 1847 ΑΚ (Αστ. Γεωργιάδης, ΑΚ Γεωργιάδη/Σταθόπουλου, άρθρα 1847-1848, αριθμ. 7,1θ Ε. Βουζίκας, Κληρονομικόν Δίκαιον (1972) παρ. 18. III. 1). Η προθεσμία αυτή κατά κανόνα είναι τετράμηνη (με εξαίρεση δύο περιπτώσεις, στις οποίες η προθεσμία είναι ενός έτους, δηλαδή αν ο κληρονομούμενος είχε την τελευταία κατοικία του στο εξωτερικό ή εάν ο κληρονόμος έμαθε την επαγωγή όταν διέμενε στο εξωτερικό). Σύμφωνα με τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 1847 ΑΚ η προθεσμία αποποίησης αρχίζει από τότε που ο κληρονόμος έμαθε την επαγωγή και το λόγο της, ενώ σε επαγωγή από διαθήκη η προθεσμία δεν αρχίζει πριν από τη δημοσίευση της διαθήκης και ειδικά σε περίπτωση αποποίησης του προηγούμενου κληρονόμου η προθεσμία της αποποίησης αρχίζει από τη γνώση της αποποίησης του προηγούμενου και της εξαιτίας αυτής κλήσης του επόμενου κληρονόμου (ΑΠ 493/2003, ΜονΠρωτΘεσσαλ 119/2013, ΕιρΧανίων 233/2013 ΤΝΠ Νόμος). Εάν όμως η κληρονομία επάγεται σε πρόσωπο ανίκανο για δικαιοπραξία, η γνώση της επαγωγής και του λόγου της ελέγχεται στο πρόσωπο του νομίμου αντιπροσώπου και ειδικότερα, σε περίπτωση ανηλίκου που τελεί υπό γονική μέριμνα το στοιχείο της γνώσης, προκειμένου να αρχίσει να τρέχει η αποκλειστική προθεσμία της αποποίησης, κρίνεται στο πρόσωπο των γονέων του (ΑΠ 1211/2008 ΤρΝομΠλ Νόμος, ΑΠ 338/2004, ΕλΔνη 2005.1451, ΑΠ 493/2003, ΤρΝομΠλ Νόμος). Στην περίπτωση αυτή η αποποίηση πρέπει να γίνει από τους ασκούντες τη γονική του μέριμνα γονείς του, αφού τηρηθούν οι προβλεπόμενες από το νόμο διατυπώσεις (άρθρα 1526 και 1625 παρ. 1 περ. 1 ΑΚ). Ήδη σύμφωνα με το άρθρο 35 του ν. 4786/2021 (ΦΕΚ Α΄ 43/23.3.2021), «κατά την αληθή έννοια του άρθρου 1912 του Αστικού Κώδικα, ο κληρονόμος που ενηλικιώνεται δικαιούται εντός της ετήσιας προθεσμίας του άρθρου 1912 ΑΚ να αποποιηθεί την κληρονομία». Η διάταξη αυτή είναι πράγματι ερμηνευτική της προαναφερθείσας διάταξης του άρθρου 1912 ΑΚ (ΑΠ 361/2024, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του νόμου, με το κείμενο του νόμου, και κυρίως, σύμφωνα με τα άρθρα 77 § 2 και 93 § 4 του Συντάγματος, δεδομένου ότι για το χρονικό σημείο της επαγωγής της κληρονομίας σε κληρονόμο, που είχε περιορισμένη ικανότητα για δικαιοπραξία (ανήλικος), υπήρχε ασάφεια για την έναρξη του χρονικού σημείου της προθεσμίας αποποίησης (πριν ή μετά την ενηλικίωση του ανήλικου κληρονόμου) και κατ’ επέκταση τις απορρέουσες, από την άπρακτη παρέλευση της προθεσμίας αυτής, έννομες συνέπειες, δοθέντος ότι η διάταξη του άρθρου 1912 ΑΚ δεν ήταν σαφής και μπορούσε να γεννήσει αμφιβολίες, και δημιουργήθηκε διάσταση στη νομολογία των δικαστηρίων, αφού επί σειρά ετών ερμηνεύονταν διαφορετικά, ήτοι ότι σε περίπτωση μη σύνταξης απογραφής από τους έχοντες τη γονική μέριμνα ανηλίκου κληρονόμου, το σχετικό δικαίωμα περιέρχεται στον ενηλικιούμενο κληρονόμο, ο οποίος όφειλε, με την απειλή έκπτωσης από το ευεργέτημα, να συντάξει την απογραφή εντός έτους από την ενηλικίωσή του, εντός δε της αυτής ετήσιας προθεσμίας, μπορούσε να αποποιηθεί την κληρονομία, άλλως ότι η προθεσμία της αποποίησης «έτρεχε» και κατά προσώπου, που είναι ανίκανο προς δικαιοπραξία, όπως ανηλίκου, του νόμου μη διακρίνοντος (άρθρα 1847, 1850 ΑΚ), οπότε οι νόμιμοι εκπρόσωποι αυτού, όφειλαν να προβούν στην εμπρόθεσμη αποποίηση της κληρονομίας για λογαριασμό του ανηλίκου, τηρώντας τις διατυπώσεις του άρθρου 1625 του ΑΚ και, συνεπώς, η προαναφερθείσα διάταξη έχει αναδρομική ισχύ, ήτοι ισχύει από την έναρξη της ισχύος της αρχικής διάταξης που ερμηνεύεται (άρθρο 1912 ΑΚ) (ΑΠ 1496/2023 ΝΟΜΟΣ). Η ανωτέρω πάντως ερμηνευτική διάταξη δεν συνεπάγεται και αποκλεισμό του δικαιώματος των γονέων, ως ασκούντων τη γονική μέριμνα του ανηλίκου, στο οποίο έχει περιέλθει κληρονομία, να προβούν σε αποποίηση αυτής σύμφωνα με όσα ορίζει η διάταξη του άρθρου 1625 ΑΚ σε συνδυασμό με τη διάταξη του άρθρου 1526 ΑΚ, ήτοι μετά από άδεια του δικαστηρίου, ενόψει μάλιστα και του ότι η διάταξη του άρθρου 1527 ΑΚ επιτρέπει στον τρίτο, που έχει έννομο συμφέρον –άρα και στον δανειστή της κληρονομίας– να αξιώσει από τους γονείς τη σύνταξη απογραφής μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών από την επαγωγή (ΕφΑνΚρ 83/2024, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Ως εκ τούτου οι νόμιμοι εκπρόσωποι ανικάνου προς δικαιοπραξία, όπως είναι και οι γονείς ανηλίκου κληρονόμου, εμπροθέσμως υποβάλλουν καθ’ όλη την διάρκεια της ανικανότητας και της ανηλικότητας αίτηση για χορήγηση σ’ αυτούς άδειας αποποίησης της επαχθείσας στα ανήλικα τέκνα τους κληρονομίας, αποκλειόμενης έτσι της απόρριψης της αίτησης αυτής για τον λόγο ότι παρήλθε το τετράμηνο προς αποποίηση. Αναφορικά με την αποποίηση της κληρονομίας από ανήλικο, αυτή γίνεται κατά τις διατάξεις των άρθρων 1526 και 1625 παρ. 1 εδ. α΄ ΑΚ σε συνδυασμό με τα άρθρα 1510 επ. ΑΚ, από τους ασκούντες την γονική μέριμνα, μετά από σχετική άδεια του δικαστηρίου (ΑΠ 493/2003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου, εκδ. 1996, άρθρα 1847-1848, αριθμ. 11, 12, 17). Εξάλλου, η διάταξη του άρθρου 1813 ΑΚ ορίζει πως «στη θέση του κατιόντος που δεν ζει κατά την επαγωγή υπεισέρχονται οι κατιόντες που μέσω αυτού συνδέονται με συγγένεια με τον κληρονομούμενο (διαδοχή κατά ρίζες)». Ο νόμος όμως κάνοντας λόγο για κατιόντα που δεν ζει αναφέρεται και στη συνήθη περίπτωση έκπτωσης του κατιόντος από την κληρονομιά, ήτοι λόγω αποποίησης (1856 ΑΚ), ή κληρονομικής αναξιότητας {(1863 ΑΚ) βλ. Γεωργιάδη – Σταθόπουλου, Αστικός Κώδικας, κατ’ αρθρ. ερμηνεία, εκδ. 1996, σελ. 397 επ}.

[…] Ο Χ.Κ., γεννηθείς στις 05.10.1950 στη Θεσσαλονίκη, κάτοικος εν ζωή Πανοράματος Θεσσαλονίκης, …, απεβίωσε την 11.09.2015 στην ιδιωτική του κατοικία στην Θεσσαλονίκη (…), χωρίς να αφήσει διαθήκη (…), καταλείποντας κατά τον χρόνο θανάτου του ως πλησιέστερους συγγενείς και εξ αδιαθέτου κληρονόμους του, την σύζυγό του Μ.Τ. και τα τέκνα του, Ι.Κ., Δ.Κ. και Χ.Κ. (…), οι οποίοι κλήθηκαν στην κληρονομία του αποβιώσαντος συζύγου και πατέρα τους, αντίστοιχα, ως εξ αδιαθέτου κληρονόμοι της πρώτης τάξης, κατ’ άρθρο 1813 ΑΚ. Ωστόσο, άπαντες οι ανωτέρω προέβησαν εμπροθέσμως και νομίμως στις 29.12.2015 σε δήλωση αποποίησης κληρονομίας (…). Κατόπιν δε των ανωτέρω αποποιήσεων επήλθε διαδοχή κατά ρίζες, κατά το ποσοστό κληρονομίας του πρώτου αιτούντος και συνεπώς η κληρονομία επήχθη στα ανήλικα τέκνα αυτού, ήτοι στην Μ.Κ., γεννηθείσα στις 19.06.2011, ηλικίας 13 ετών, στην Χ.Κ., γεννηθείσα στις 25.09.2013, ηλικίας 11 ετών και στην Χ.Κ., γεννηθείσα στις 19.11.2015, ηλικίας 9 ετών, η οποία έχει καταστεί επίσης κληρονόμος, σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 1711 εδ. α΄ ΑΚ, δοθέντος ότι κατά το χρόνο επαγωγής είχε συλληφθεί (…). Τα προαναφερθέντα τέκνα των αιτούντων είναι ανήλικα, με αποτέλεσμα να μην έχουν την αναγκαία δικαιοπρακτική ικανότητα να αποποιηθούν την επαχθείσα σε αυτά κληρονομία. Η δε αίτηση για χορήγηση άδειας αποποίησης από τους γονείς της ανήλικης εμπροθέσμως υποβλήθηκε, καθόσον σύμφωνα με τα προπαρατεθέντα στην οικεία μείζονα σκέψη και δυνάμει του ερμηνευτικού Ν. 4786/2021 του άρθρου 1912 ΑΚ και σύμφωνα με την άποψη που προκρίνει ως ορθότερη το δικάζον Δικαστήριο, οι αιτήσεις για χορήγηση άδειας προς αποποίηση που υποβάλλονται από τους νομίμους εκπροσώπους ανικάνου προς δικαιοπραξία, όπως είναι και οι γονείς ανηλίκου κληρονόμου, εμπροθέσμως υποβάλλονται καθ’ όλη την διάρκεια της ανικανότητος και της ανηλικότητος. Προσέτι, χωρίς την άδεια του Δικαστηρίου δεν έχουν τη δυνατότητα να αποποιηθούν την κληρονομία για λογαριασμό των ανηλίκων οι αιτούντες γονείς τους, στο πρόσωπο των οποίων, ως νομίμων αντιπροσώπων τους, κρίνεται η γνώση τόσο της επαγωγής της κληρονομίας, όσο και του λόγου αυτής (συγγενική σχέση του και επακολουθήσασα αποποίηση των γονέως τους, άρθρο 214 Α.Κ.). Τέλος, …, αποδείχθηκε ότι η κληρονομία που κατέλειπε κατά το χρόνο του θανάτου του ο αποβιώσας, εμφανίζει αυξημένο παθητικό σε σχέση με το ενεργητικό της. Πιο συγκεκριμένα η περιουσία του θανόντος, κατά το χρόνο του θανάτου του, αποτελούνταν από: α) την πλήρη κυριότητα ενός ισογείου καταστήματος με υπόγειο που επικοινωνεί με το ισόγειο κατάστημα με εσωτερική σκάλα και μετά του υπ’ αυτού οικοπέδου, επιφάνειας μέτρων τετραγωνικών τόσο του καταστήματος όσο και του υπογείου πενήντα (50 τμ) κατά προσέγγιση, ευρισκόμενου στην Θεσσαλονίκη, επί της οδού …, αξίας του ισογείου καταστήματος ποσού 199.920,00 ευρώ και της υπόγειας αποθήκης ποσού 24.920 ευρώ, ήτοι συνολικής αξίας, 224.840 ευρώ (βλ. τα φύλλα υπολογισμού αξίας ακινήτου επαγγελματικής στέγης και αποθήκης της Συμβολαιογράφου Θεσσαλονίκης, Ε.Τ.), β) ποσοστό 50% εξ αδιαιρέτου αγρού με αριθ. κληροτεμαχίου 352 Β΄ κατηγορίας συνολικής έκτασης 2850 τμ. κειμένου στην εποικισθείσα περιοχή αγροκτήματος Λαγκαδικίων ομώνυμης κοινότητας νομού Θεσσαλονίκης, περιφέρειας Ειρηνοδικείου και Υποθηκοφυλακείου Λαγκαδά, αξίας 448,88 ευρώ (βλ. το φύλλο υπολογισμού αντικειμενικής αξίας γης της Συμβολαιογράφου Θεσσαλονίκης, Ε.Τ., όπου αναφέρεται ότι η συνολική αξία του εν λόγω ακινήτου ανέρχεται 897,75), καθώς και γ) ένα ιδιωτικής χρήσης επιβατικό αυτοκίνητο μάρκας VOLKSWAGEN τύπου … χρώματος … με ημερομηνία πρώτης άδειας κυκλοφορίας 2000, κυλινδρισμού 1000 cc με αριθμό κυκλοφορίας …, ευτελούς αξίας. Συνεπώς, η συνολική αξία του ενεργητικού της κληρονομίας του αποβιώσαντος ανέρχεται στο ποσό των 225.288,88 ευρώ. Περαιτέρω δε, ο αποβιώσας διατηρούσε οφειλές προς τραπεζικά ιδρύματα, εξ αιτίας των οποίων εγγράφηκε την 31.08.2007, επί του ως άνω ισογείου καταστήματος, δυνάμει της αριθ. …/2007 Μονομελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης προσημείωση υποθήκης υπέρ της Τράπεζας E. για εξασφάλιση ποσού 540.150,00 ελβετικών φράγκων (που αντιστοιχούν κατά προσέγγιση στο ποσό των 577.614,80), η οποία εγγράφηκε στα βιβλία υποθηκών του υποθηκοφυλακείου Θεσσαλονίκης στον τόμο … και αριθμό … Επί του ακινήτου αυτού επίσης έχει επιβληθεί αναγκαστική κατάσχεση δυνάμει της αριθ. …/2014 έκθεσης της δικαστικής επιμελήτριας Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης Μ.Γ.Γ. προς εκτέλεση της υπ’ αριθ. …/2014 απόφασης-παραγγελίας της Ε΄ ΔΟΥ Θεσσαλονίκης υπέρ Ε΄ ΔΟΥ και Νεαπόλεως για ποσό 6322,19 ευρώ, η οποία εγγράφηκε στα βιβλία του υποθηκοφυλακείου Θεσσαλονίκης την 26.01.2015 στον τόμο … και αριθμό … (…). Οι οφειλές του αποβιώσαντος προς τα τραπεζικά ιδρύματα ανέρχονται στο ποσό των 299.414,07 ευρώ, από σύμβαση δανείου σε ελβετικό φράγκο και στο ποσό των 9.340,14 ευρώ από έτερη σύμβαση δανείου με την Τράπεζα E. (…), ενώ υφίστανται και οφειλές προς το Ελληνικό Δημόσιο, ποσού 18.918,24 ευρώ για την ικανοποίηση του οποίου έχει στραφεί το Ελληνικό Δημόσιο εναντίον της ανήλικης κληρονόμου, Μ.Κ. (…). Με βάση τα ανωτέρω αποδειχθέντα πραγματικά περιστατικά σε συνδυασμό και με τις δηλώσεις αποποίησης που προηγήθηκαν, η αποδοχή της επαχθείσης, από τα αναφερόμενα ανήλικα τέκνα, κληρονομίας, ακόμα και με το ευεργέτημα της απογραφής, κρίνεται άσκοπη και μη συνάδουσα προς το συμφέρον τους, λόγω του αυξημένου παθητικού αυτής σε σύγκριση με το ενεργητικό της, το οποίο είναι και βεβαρυμένο με εμπράγματες ασφάλειες, με αποτέλεσμα να συντρέχει περίπτωση προφανούς ωφελείας να παρασχεθεί η άδεια στους αιτούντες να την αποποιηθούν για λογαριασμό τους, εν όψει του κατάχρεου αυτής. Πρέπει, επομένως, η αίτηση να γίνει δεκτή και ως ουσιαστικά βάσιμη, όπως ειδικότερα ορίζεται στο διατακτικό.

[…]

[Σύμφωνα με την ΑΚ 1527, η κληρονομία που επάγεται στο ανήλικο τέκνο θεωρείται ότι γίνεται αποδεκτή πάντοτε με το ευεργέτημα της απογραφής, και το τέκνο, με την επιφύλαξη της ΑΚ 1912, δεν εκπίπτει από το ευεργέτημα αυτό. Σύμφωνα με την τελευταία αυτή διάταξη, σε περίπτωση προσώπων ανίκανων ή με περιορισμένη ικανότητα για δικαιοπραξία, για τα οποία η αποδοχή της κληρονομίας γίνεται κατά τον νόμο με το ευεργέτημα της απογραφής, έκπτωση από το ευεργέτημα, επειδή δεν συντάχθηκε απογραφή επέρχεται αν μέσα σε ένα χρόνο, αφότου τα πρόσωπα έγιναν απεριορίστως ικανά, δεν έκαναν την απογραφή.

Η ερμηνεία της ΑΚ 1912 προκάλεσε διάσταση απόψεων στη νομολογία του Αρείου Πάγου και του Συμβουλίου της Επικρατείας. Ειδικότερα, κατά τη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας, σε περίπτωση παράλειψης σύνταξης απογραφής από τους έχοντες τη γονική μέριμνα ανηλίκου κληρονόμου, το σχετικό δικαίωμα περιερχόταν στον ενηλικιούμενο κληρονόμο, ο οποίος όφειλε, με την απειλή έκπτωσης από το ευεργέτημα της απογραφής, να συντάξει την απογραφή εντός έτους από την ενηλικίωσή του, εντός δε της αυτής ετήσιας προθεσμίας, μπορούσε να αποποιηθεί την κληρονομία (ΣτΕ 1884/2015· ΣτΕ 2269/2015· ΣτΕ 371/2014· ΣτΕ 2862/2013). Αντίθετα, κατά την πάγια νομολογία του Αρείου Πάγου, η προθεσμία της αποποίησης “έτρεχε” και κατά προσώπου που είναι ανίκανο προς δικαιοπραξία, όπως ανηλίκου, του νόμου μη διακρίνοντος, οπότε οι νόμιμοι εκπρόσωποι αυτού, όφειλαν να προβούν στην εμπρόθεσμη αποποίηση της κληρονομίας για λογαριασμό του ανηλίκου, τηρώντας τις διατυπώσεις της ΑΚ 1625 (ΑΠ 173/2014· ΑΠ 333/2004).

Η διχογνωμία μεταξύ των ανωτάτων δικαστηρίων πυροδότησε ζωηρό διάλογο στη θεωρία του Αστικού Δικαίου. Ομόφωνα κατακρίθηκε η θέση της νομολογίας του Συμβουλίου της Επικρατείας ως πρόδηλα εσφαλμένης, καθώς όχι μόνο δεν μπορούσε να βρει έρεισμα στο γράμμα των οικείων διατάξεων του ΑΚ, αλλά προκαλούσε και μια τελολογικά αδικαιολόγητη ρωγμή στο σύστημά του περί της κτήσης της κληρονομίας. Πράγματι, όπως εύστοχα επισημάνθηκε στην κριτική των αποφάσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας η προβλεπόμενη στην ΑΚ 1912 προθεσμία αφορούσε αποκλειστικά τη σύνταξη της απογραφής εκ μέρους του ενηλικιωθέντος κληρονόμου, η άπρακτη πάροδος της οποίας είχε ως συνέπεια την έκπτωση από το ευεργέτημα της απογραφής, με περαιτέρω επακόλουθο την ευθύνη του κληρονόμου και με την ατομική του περιουσία για τις υποχρεώσεις της κληρονομίας (Παπαδοπούλου‐Κλαμαρή, Νέα ρύθμιση για την προθεσμία αποποίησης κληρονομίας που επάγεται σε ανήλικο (άρθρο 35 ν. 4786/2021), σε ΤιμΤομ Καρύμπαλη-Τσίπτσιου, 2022.1297 επ.· Τσολακίδης, Αποποίηση κληρονομίας από ανηλίκους μετά τον ν. 4786/2021, σε σε ΤιμΤομ Καρύμπαλη-Τσίπτσιου, 2022.1796 επ.· Κουμάνης, Η προθεσμία αποποίησης κληρονομίας κατ’ ΑΚ 1847 των ανίκανων προς δικαιοπραξία προσώπων, Αρμ 2015.passim και ιδίως σελ. 1453 επ.). Για να μπορέσει ένας κληρονόμος ικανός ή ανίκανος προς δικαιοπραξία να συντάξει απογραφή προϋποτίθεται ότι έχει καταστεί οριστικός κληρονόμος, ότι δηλαδή έχει αποδεχθεί την κληρονομία ρητά, σιωπηρά ή πλασματικά με την παραμέληση της προθεσμίας αποποίησης κατ’ ΑΚ 1850 εδ. β. Επομένως, ο ανήλικος κληρονόμος, εφόσον μέσω των γονέων του δεν αποποιούνταν την κληρονομία εντός της προβλεπόμενης στην ΑΚ 1847 προθεσμίας, γινόταν οριστικός κληρονόμος ευθυνόμενος για τις υποχρεώσεις της κληρονομίας, με μόνη διέξοδο τον περιορισμό της ευθύνης του με μόνη την κληρονομιαία περιουσία, εφόσον συνέτασσε απογραφή εντός έτους από την ενηλικίωσή του.

Την παραπάνω διχογνωμία μεταξύ των ανωτάτων δικαστηρίων έλυσε με τον πλέον ατυχή τρόπο ο νομοθέτης, ο οποίος εισήγαγε ερμηνευτική διάταξη με το άρθρο 35 ν. 4786/2021 (ΦΕΚ Α΄ 43/23.3.2021) στην ΑΚ 1912. Συγκεκριμένα, με την εν λόγω διάταξη ορίζεται ότι «κατά την αληθή έννοια του άρθρου 1912 του Αστικού Κώδικα, ο κληρονόμος που ενηλικιώνεται δικαιούται εντός της ετήσιας προθεσμίας του άρθρου 1912 ΑΚ να αποποιηθεί την κληρονομία». Όπως διαπιστώνεται, η διχογνωμία ήρθη υπέρ των θέσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας. Μεταξύ των πολλών αστοχιών της ερμηνευτικής διάταξης περιλαμβάνεται και το ζήτημα αν είναι γνήσια ερμηνευτική, οπότε και ισχύει αναδρομικά, δηλαδή από τον χρόνο έναρξης της ισχύος της ΑΚ 1912 (δηλαδή από την εισαγωγή του ΑΚ το 1946), ή αν είναι ψευδοερμηνευτική. Το σχετικό ζήτημα επιλύθηκε από τον Άρειο Πάγο, ο οποίος έκρινε τη διάταξη ως γνήσια ερμηνευτική (ΑΠ 1496/2023· έτσι και Τσολακίδης, σελ. 1798· αντιθ. Παπαδοπούλου‐ Κλαμαρή, σελ. 1305-1306).

Μετά την αναδρομική ισχύ της ΑΚ 1912, όπως αυθεντικά ερμηνεύθηκε από τον νομοθέτη, ο ανήλικος κληρονόμος έχει προθεσμία ενός έτους από την ενηλικίωση για να αποποιηθεί την κληρονομία που επήχθη σε αυτόν όσο ήταν ανήλικος. Ως εκ τούτου, πριν την πάροδο έτους από την ενηλικίωση, δυνατότητα πλασματικής αποδοχής για τον ανήλικο δεν υπάρχει.

Πάντως, η παραπάνω ερμηνευτική διάταξη δεν εμποδίζει τους γονείς του ανηλίκου να επιδιώξουν και να λάβουν από το δικαστήριο άδεια για την αποποίηση στο όνομα και για λογαριασμό του ανηλίκου κατ’ ΑΚ 1526 και 1625 (ΕφΑνατΚρητ 83/2024, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Και τούτο, όχι μόνο διότι ο νομοθέτης δεν κατήργησε τις εν λόγω διατάξεις, αλλά επειδή το συμφέρον του ανηλίκου μπορεί να επιβάλλει την αποποίηση της κληρονομίας ακόμη και πριν την εκπνοή της σχετικής προθεσμίας, όπως λ.χ. προκειμένου να μη θεωρηθεί ότι ο ανήλικος αποδέχθηκε σιωπηρά την κληρονομία (π.χ. ιδιοκατοικώντας σε κληρονομιαίο ακίνητο) ή προκειμένου να μην έχει για μεγάλο χρονικό διάστημα ως προσωρινός κληρονόμος τη διαχείρισή της.

Αν, όμως, οι γονείς δεν ζητήσουν τη σχετική δικαστική άδεια και επειδή το διάστημα μέχρι την εκπνοή της προθεσμίας αποποίησης για τον ανήλικο κληρονόμο ενδέχεται να είναι ιδιαίτερα μεγάλο, δεν αποκλείεται να θεωρηθεί η κληρονομία που επήχθη στον ανήλικο σχολάζουσα λόγω της αβεβαιότητας ως προς την οριστική κτήση της (Παπαδοπούλου‐Κλαμαρή, σελ. 1300-1301· Τσολακίδης, σελ. 1814-1815).

Περαιτέρω, για τη χορήγηση της κατ’ ΑΚ 1526 και 1625 δικαστικής άδειας στους γονείς να αποποιηθούν την κληρονομία που επήχθη στο ανήλικο παιδί τους θα πρέπει να διαπιστώνεται ότι η κτήση της κληρονομίας δεν υπηρετεί το συμφέρον του παιδιού, το οποίο αποτελεί, σύμφωνα και με την ΑΚ 1511, το βασικό κριτήριο για τη λήψη ορισμένης απόφασης για το ανήλικο παιδί. Τέτοια περίπτωση αποτελεί επαγωγή κατάχρεης κληρονομίας, η κληρονομίας με παθητικό μεγαλύτερο του ενεργητικού ή κληρονομίας με μικρό ενεργητικό και συνάμα πολλούς συγκληρονόμους, ώστε να προβλέπεται με βεβαιότητα η αδυναμία αξιοποίησής της και άντλησης από αυτήν οικονομικού οφέλους.

Στην προκείμενη περίπτωση, το δικαστήριο επιλήφθηκε αίτησης των γονέων ανηλίκου προσωρινού κληρονόμου για χορήγηση άδειας αποποίησης. Η αίτηση κατατέθηκε το 2016, δηλαδή πριν τη δημοσίευση του ν. 4786/2021, πλην όμως συζητήθηκε το 2025. Ωστόσο, το Δικαστήριο ακολουθώντας τη νομολογία του Αρείου Πάγου ότι η διάταξη του άρθρου 35 ν. 4786/2021 είναι γνήσια ερμηνευτική και, άρα ότι έχει αναδρομική ισχύ, και δεχόμενο ότι οι γονείς δεν εμποδίζονται να ζητήσουν την άδεια του δικαστηρίου να αποποιηθούν οι ίδιοι στο όνομα και για λογαριασμό των ανήλικων παιδιών τους την κληρονομία που τους επήχθη, έκανε δεκτή την αίτηση κρίνοντας ότι το παθητικό της κληρονομίας υπερέβαινε του ενεργητικού της. Μοναδικό σημείο της απόφασης που δικαιολογεί τη διατύπωση ενστάσεων αποτελεί η εκτίμηση της αξίας των κληρονομιαίων ακινήτων με βάση τα φύλλα υπολογισμού αντικειμενικής αξίας που συντάσσουν οι συμβολαιογράφοι. Ωστόσο, στο Αστικό Δίκαιο, ως αξία νοείται πάντοτε η εμπορική ή αγοραία αξία ενός πράγματος ή ενός περιουσιακού συνόλου και όχι η αντικειμενική αξία, στην οποία στηρίζεται η φορολογική αρχή για τον υπολογισμό του φόρου. Η εμπορική αξία μπορεί να είναι μεγαλύτερη ή μικρότερη της αντικειμενικής.]

Γ.-Α. Γ.