ΜΕφΘεσ 52/2022

Πρόεδρος: Α. Τσαφίτσα
Δικηγόροι: Π. Ραδίσης, Γ. Χαριζόπουλος - Η. Αγγελακόπουλος

(105 ν. 4548/2018)

Ανώνυμη εταιρία. Διορισμός ειδικού εκπροσώπου για άσκηση εταιρικής αγωγής.
Ο ειδικός εκπρόσωπος είναι ad hoc όργανο της ΑΕ με υποχρέωση να δρα με επιμέλεια και ταχύτητα.
Ακαταλληλότητα διορισθέντος ειδικού εκπροσώπου: Κρίσιμο στοιχείο για την επιλογή του προσώπου του ειδικού εκπροσώπου από το δικαστήριο είναι η αμεροληψία του. Δεν θεωρείται αμερόληπτο πρόσωπο ο ένας εκ των δύο ισοδύναμων μετόχων ΑΕ, ο οποίος επιδεικνύει πρόδηλη εχθρική διάθεση προς τον άλλο μέτοχο.

[…] Με την καθιερούμενη με την ΚΠολΔ 763 §3 αναστολή της ισχύος ή και εκτελεστότητας της πρωτόδικης οριστικής απόφασης εκούσιας δικαιοδοσίας σκοπήθηκε προεχόντως η αποτροπή σύγχυσης στις δικαιϊκές σχέσεις και η διαφύλαξη της ασφάλειας των συναλλαγών όταν υπάρχουν ειδικοί λόγοι, που καθιστούν προδήλως εσφαλμένη την εκκαλούμενη απόφαση και κρίνεται δικαιολογημένη η αναστολή της ισχύος της και πριν ακόμη από την εκδίκαση της έφεσης (ΑΠ 1200/2019, δημοσιευμένη στην επίσημη ιστοσελίδα του ΑΠ, ΜονΕφΘεσ 170/2021, Νόμος, ΜονΕφΘρ 154/2021, Νόμος, ΜονΕφΑθ 568/2020 δημοσιευμένη στη sakkoulas on, ΜονΕφΠειρ 132/2020, Νόμος, ΜονΕφΠατρ 171/2019, Νόμος, ΕφΑθ 1829/2012, Ισοκράτης, ΕφΑθ 8408/1998, Νόμος, I. Σπυριδάκης Εκουσία Δικαιοδοσία εκδ. 2019 σελ. 73 επ.). […]

2. Στην προκειμένη περίπτωση οι αιτούντες, ζητούν να ανασταλεί η ισχύς της … απόφασης του Μονομελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης, μέχρι την έκδοση οριστικής απόφασης επί της εφέσεως που έχουν ασκήσει νομότυπα και εμπρόθεσμα κατ’ αυτής. Περαιτέρω εκθέτουν ότι με την άνω απόφαση, που εκδόθηκε αντιμωλία των διαδίκων κατά την εκούσια δικαιοδοσία επί των συνεκδικασθεισών αιτήσεως του νυν καθ’ ου και κυρίας παρεμβάσεως των ιδίων (αιτούντων), αφού έγινε δεκτή η ασκηθείσα από τον νυν καθ’ ου αίτηση και απορρίφθηκε η κύρια παρέμβαση τους, διορίσθηκε ο νυν καθ’ ου ως ειδικός εκπρόσωπος της εδρεύουσας στη … ανώνυμης εταιρίας με την επωνυμία «… Ανώνυμη Εταιρεία» για να ασκήσει στο όνομα και για λογαριασμό της εταιρίας αγωγή αποζημίωσης για την αποκατάσταση της ζημίας που ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της εταιρίας και νυν πρώτος αιτών προκάλεσε στην εταιρία δια της εξαγοράς και χρηματοδότησης της ΠΑΕ … από την «… ΑΕ». Ότι η ασκηθείσα απ’ αυτούς έφεση έχει μεγάλες πιθανότητες να ευδοκιμήσει, ενώ τυχόν απόρριψη της θα επιφέρει στους αιτούντες υπέρμετρη οικονομική και επαγγελματική βλάβη, αφού ο πρώτος εξ αυτών είναι μέτοχος με ποσοστό 50% επί του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου της άνω ανώνυμης εταιρίας και Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου και οι λοιποί μέλη του ίδιου Διοικητικού Συμβουλίου αυτής και η άσκηση της άνω εταιρικής αγωγής θα τους παρεμποδίσει σημαντικά στην άσκηση των εταιρικών τους καθηκόντων. […]

Με γνώμονα την προστασία των δικαιωμάτων της μειοψηφίας, δίνεται το δικαίωμα στους μετόχους που εκπροσωπούν το ένα εικοστό του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου, να υποβάλουν εγγράφως αίτηση προς το ΔΣ με αντικείμενο της άσκηση των αξιώσεων της εταιρείας κατά το άρθρο 103, εφόσον αποδείξουν ότι έχουν καταστεί μέτοχοι έξι (6) μήνες πριν από την υποβολή της αίτησης (άρθρο 104 §1 του ν. 4548/2018). Το ΔΣ είναι υποχρεωμένο να ασκήσει την αγωγή, εάν στην αίτηση προβαίνει η πλειοψηφία των μετόχων (άρθρο 104 §4 του ν. 4548/2018). Προβλέπεται, επίσης, στο άρθρο 105 του ίδιου νόμου η δυνατότητα διορισμού ειδικού εκπροσώπου για την άσκηση της αγωγής, αν το ΔΣ απορρίψει την αίτηση της μειοψηφίας για άσκηση των αξιώσεων της εταιρίας ή αν αδρανεί ν’ ασκήσει την εταιρική αγωγή σύμφωνα με όσα προβλέπονται στην παρ. 1 του άρθρου 105. Ο ειδικός εκπρόσωπος έχει ως μοναδική αποστολή τη διεξαγωγή της δίκης κατά των υπαιτίων μελών του ΔΣ ή των υποκαταστάτων τους, εκπροσωπώντας την εταιρία στη σχετική δίκη μέχρι την αμετάκλητη περαίωσή της (άρθρο 105 §4 εδ. 1 του ν. 4548/2018). Σημαντικό είναι ότι τη δαπάνη για το διορισμό του ειδικού εκπροσώπου και τη διεξαγωγή της δίκης βαρύνει την εταιρία και όχι την αιτούσα μειοψηφία (άρθρο 106 §3 του ν. 4548/2018). Ο ειδικός εκπρόσωπος διορίζεται από το μονομελές πρωτοδικείο της έδρας της εταιρίας που δικάζει κατά τη διαδικασία της εκούσια δικαιοδοσίας, ύστερα από αίτηση της πλειοψηφίας των μετόχων που υπέβαλε το αίτημα για την άσκηση των αξιώσεων της εταιρίας κατά των υπαίτιων συμβούλων, στη δε απόφαση του δικαστηρίου αναφέρεται η ιστορική βάση που θα διερευνήσει ο ειδικός εκπρόσωπος. Η αίτηση κοινοποιείται τόσο στην εταιρία, όσο και στα μέλη του ΔΣ ή στα πρόσωπα του άρθρου 87 του ν. 4548/2018 στα οποία αποδίδεται η ζημιογόνος πράξη. Οι έχοντες έννομο συμφέρον δικαιούνται να ασκήσουν παρέμβαση, πρόσθετη (προς υποστήριξη της αίτησης) ή κύρια (προς απόρριψη αυτής), είτε με ξεχωριστό δικόγραφο είτε με δήλωση στα πρακτικά. Η προθεσμία εντός της οποίας πρέπει να κατατεθεί η αίτηση διορισμού ειδικού εκπροσώπου ορίζεται στους δύο μήνες και εκκινεί από την κοινοποίηση της απόφασης του ΔΣ κατά το άρθρο 104 §3 ή από την πάροδο των ειδικότερων προθεσμιών που τίθενται στο άρθρο 105 §1 (περ. α’ έως γ’). Το δικαστήριο προκειμένου να προβεί στο διορισμό ειδικού εκπροσώπου πρέπει να διερευνήσει, αν συντρέχει προφανώς υπέρτερο συμφέρον της εταιρείας που να δικαιολογεί τη μη διεξαγωγή της δίκης σε βάρος των μελών του ΔΣ, εκτός εάν το αίτημα υπεβλήθη από την πλειοψηφία του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου, οπότε στην περίπτωση αυτή το δικαστήριο είναι υποχρεωμένο να διορίσει ειδικό εκπρόσωπο, χωρίς να ελέγξει τη συνδρομή της άνω προϋπόθεσης. Ο λόγος για τον οποίο τέθηκε στο νόμο ως προϋπόθεση για την αποδοχή της αίτησης της μειοψηφίας για διορισμό ειδικού εκπροσώπου η μη συνδρομή υπέρτερου συμφέροντος της εταιρίας είναι η προστασία της εταιρίας, ιδίως από καταχρηστικές αιτήσεις της μειοψηφίας. Επειδή, όμως, υπάρχει ο κίνδυνος η αναφορά του νόμου στο εταιρικό συμφέρον να καταλήξει στον ουσιαστικό αποκλεισμό του δικαιώματος της μειοψηφίας να ζητήσει το διορισμό ειδικού εκπροσώπου, θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι το δικαστήριο θα πρέπει να κάνει στάθμιση μεταξύ του συμφέροντος της εταιρίας και εκείνου της μειοψηφίας. Στη στάθμιση αυτή βαρύνουσα σημασία έχει αν η ζημία της εταιρίας επέφερε αντίστοιχο όφελος της πλειοψηφίας, η οποία παρακίνησε τα μέλη του ΔΣ στη ζημιογόνα διαχείριση. Σε θετική περίπτωση, η αίτηση πρέπει να γίνει δεκτή, παρά τη δημιουργούμενη αρνητική δημοσιότητα σε βάρος της εταιρίας. Τούτο ανταποκρίνεται, εξάλλου, στις απαιτήσεις της καλής εταιρικής διακυβέρνησης αλλά και στην προστασία των συναλλαγών από ανέντιμα πρόσωπα (βλ. Ν. Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες, 9η έκδοση, 2019, παρ. 31.2. Η εταιρική αγωγή, σελ. 343-348, ΕφΠειρ 132/2020, Νόμος). Ο ειδικός εκπρόσωπος, του οποίου η ειδική εξουσία εκπροσώπησης αποκρυσταλλώνεται στην αποκλειστική αρμοδιότητα να διεξάγει τη δίκη κατά το δυνατόν αποτελεσματικότερο τρόπο, αποκλείοντας τη συμμετοχή στη δίκη των λοιπών μελών του ΔΣ και χωρίς να υποκαθιστά τα μέλη του ΔΣ ή τα τυχόν υποκατάστατα όργανα στις αρμοδιότητες τους παρά μόνο -και κατ’ εξαίρεσηστο ζήτημα της διεξαγωγής της συγκεκριμένης δίκης, αποτελεί ad hoc όργανο της ΑΕ, δηλαδή εκπροσωπεί κατ’ αποκλειστικότητα την ΑΕ για τις ανάγκες της σχετικής δίκης και υποχρεούται να δρα με επιμέλεια και ταχύτητα. Στη δε δίκη διάδικος είναι η ίδια η ΑΕ, η οποία εκπροσωπείται από πλευράς ικανότητας παραστάσεως από τον ειδικό εκπρόσωπο, ο οποίος δεν συμμετέχει ως μη δικαιούχος διάδικος, αλλά ως εκπρόσωπος της ΑΕ. Τα καθήκοντα του ειδικού εκπροσώπου καθορίζονται σαφώς από την παρ. 4 αρ. 105, σύμφωνα με το οποίο ειδική και μόνη εξουσία του αποτελεί η άσκηση της αγωγής και η διεξαγωγή της δίκης μέχρι την αμετάκλητη περάτωσή της. Δεσμεύεται μόνον από την ιστορική βάση της δικαστικής απόφασης διορισμού του, αλλά έχει πλήρη ελευθερία ανάπτυξης των νομικών ισχυρισμών του, ώστε να προασπίσει τα δικαιώματα της ΑΕ κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Για τον λόγο τούτο, του παρέχεται εξουσία πρόσβασης σε έγγραφα και πληροφορίες, η γνώση των οποίων είναι κατά εύλογη κρίση απαραίτητη για την άσκηση της αγωγής και τη διεξαγωγή της σχετικής δίκης. Μάλιστα, σύμφωνα με την επόμενη παράγραφο (§6) εάν διαπιστώσει ότι δεν συντρέχει λόγος ευθύνης τότε δεν υποχρεούται να ασκήσει την αγωγή. Αντίβαρο της εξουσίας του αυτής είναι η επιβαλλόμενη σε αυτόν υποχρέωση εχεμύθειας κατά το άρθρο 105 §3 εδ. γ’ του ν. 4548/2018, καθώς ο ειδικός εκπρόσωπος αποτελεί «όργανο της ανώνυμης εταιρίας στη συγκεκριμένη μόνο περίπτωση». Με βάση τα παραπάνω ειδικός εκπρόσωπος μπορεί να διοριστεί ένας από τους μετόχους που υπέβαλε την αίτηση ή και τρίτος χωρίς το δικαστήριο να δεσμεύεται ως προς την επιλογή του ειδικού εκπροσώπου από τις προτάσεις των αιτούντων (άρθρο 105 §3 του ν. 4548/2018), αρκεί να είναι αμερόληπτος, ενώ αντικατάστασή του χωρεί βάσει του άρθρου 786 §3 ΚΠολΔ (ΑΠ 189/2018, Νόμος).

[…] Περαιτέρω, σύμφωνα με όσα αναφέρονται στη μείζονα σκέψη της παρούσας, ο ειδικός εκπρόσωπος πριν την άσκηση της εταιρικής αγωγής οφείλει να διερευνήσει τη συγκεκριμένη ιστορική βάση της αγωγής (δηλαδή τους εκατέρωθεν προβαλλόμενους ισχυρισμούς), όπως αυτή θα προσδιοριστεί από το δικαστήριο, και αφού συλλέξει τα απαραίτητα στοιχεία, έχοντας προς τούτο εξουσία πρόσβασης σε όλα τα έγγραφα και τις πληροφορίες, η γνώση των οποίων είναι κατά εύλογη κρίση απαραίτητη για την άσκηση της αγωγής και τη διεξαγωγή της σχετικής δίκης, θα διαπιστώσει εάν συντρέχει λόγος ευθύνης του πρώτου αιτούντος. Στην περίπτωση αυτή θα προσχωρήσει στην σε βάρος του άσκηση της εταιρικής αγωγής. Στην αντίθετη περίπτωση, δηλαδή εάν διαπιστώσει ότι δεν συντρέχει λόγος ευθύνης, τότε δεν υποχρεούται να ασκήσει την αγωγή, γνωστοποιώντας τούτο στο διοικητικό συμβούλιο, που έχει την υποχρέωση να πληροφορήσει σχετικά το μέτοχο που ζήτησε την άσκηση της αγωγής, ενώ ο τελευταίος έχει δικαίωμα να επανέλθει με νεότερη αίτηση (άρθρο 105 §6 του ν. 4548/2018). Επομένως, ενόψει του άνω εκ του νόμου προβλεπόμενου έργου του ειδικού εκπροσώπου, το διορισθέν για το σκοπό αυτό πρόσωπο πρέπει να είναι αμερόληπτο και τέτοιο πρόσωπο δεν μπορεί να θεωρηθεί ο καθ’ ου λόγω της πρόδηλης εχθρικής διάθεσης που τον διακατέχει απέναντι στον αδελφό του και πρώτο αιτούντα, λαμβανομένου υπόψη ότι και οι δύο είναι οι μοναδικοί ισοδύναμοι μέτοχοι και συνδιοικητές της «… ΑΕ». Κατά συνέπεια, το πρωτοβάθμιο δικαστήριο, που διόρισε ειδικό εκπρόσωπο τον καθ’ ου, έσφαλε στην κρίση του ως προς την καταλληλότητα αυτού. Από τα παραπάνω πιθανολογείται ότι ο δεύτερος λόγος της έφεσης, που αφορά την μη καταλληλότητα του καθ’ ου ως διορισθέντος ειδικού εκπροσώπου, θα γίνει δεκτός, ως βάσιμος και κατ’ ουσίαν.

[…]

[1. Στο άρθρο 105 ν. 4548/2018 ορίζεται με λεπτομέρεια η διαδικασία για τον διορισμό ειδικού εκπροσώπου για την άσκηση της εταιρικής αγωγής μέσα στα πλαίσια προστασίας της μειοψηφίας (για την εταιρική αγωγή, βλ. ενδεικτικά, Παναγιώτου, Η άσκηση των εταιρικών αξιώσεων αποζημίωσης κατά των μελών του ΔΣ στην ΑΕ μετά το ν. 4548/2018, ΝοΒ 2018 1397, Χριστοδούλου Α., Παρατηρήσεις επί των άρθρων 103-105 του Ν. 4548/2018 αναφορικά με την άσκηση της εταιρικής αγωγής, ΔΕΕ 2018 1267).

Συνοπτικά, ο διορισμός ειδικού εκπροσώπου μπορεί να ζητηθεί αν το ΔΣ απορρίψει την αίτηση της μειοψηφίας για άσκηση των αξιώσεων της εταιρίας ή αδρανεί να ασκήσει την εταιρική αγωγή, σύμφωνα με όσα ειδικότερα προβλέπονται στο άρθρο 105 § 1. Το δικαστήριο προκειμένου να προχωρήσει στον διορισμό ειδικού εκπροσώπου εξετάζει προηγουμένως αν υπάρχει προφανώς υπέρτερο συμφέρον της εταιρίας, το οποίο να δικαιολογεί την μη διεξαγωγή δίκης εις βάρος των υπαίτιων μελών του ΔΣ (βλ. περαιτέρω, Σινανιώτη – Μαρούδη, Εμπορικό Δίκαιο – Εταιρίες, 2021, σελ 253 επ.).

Κατά το άρθρο 105 § 4 ν. 4548/2018, μοναδική αποστολή του ειδικού εκπροσώπου είναι η διεξαγωγή της δίκης κατά των υπαίτιων μελών του ΔΣ, εκπροσωπώντας την εταιρία στην σχετική δίκη μέχρι την αμετάκλητη περάτωσή της (Ρόκας Ν., Εμπορικές Εταιρίες, 9η έκδ., 2019, σελ. 348). Μέσα στα πλαίσια αυτά, ο ειδικός εκπρόσωπος δικαιούται πρόσβαση στα έγγραφα και στις πληροφορίες, δεσμεύεται κατά την άσκηση των εξουσιών του από τη δικαστική απόφαση περί ορισμού αναφορικά με την ιστορική βάση που θα διερευνήσει για την άσκηση της εταιρικής αγωγής (άρθρο 105 § 5) και έχει υποχρέωση εχεμύθειας (Ρόκας Ν., ο.π., σελ. 346).

Κατά το άρθρο 105 § 3 ν. 4548/2018, ως ειδικός εκπρόσωπος μπορεί να διορισθεί ένας από τους μετόχους που υπέβαλαν την αίτηση ή και τρίτος, χωρίς ωστόσο το δικαστήριο να δεσμεύεται ως προς την επιλογή από τις προτάσεις των αιτούντων.

Ως προς το πρόσωπο του ειδικού εκπροσώπου γίνονται δεκτά τα εξής: Πρώτον, δεν υφίσταται κανένας άλλος περιορισμός πέρα από το ότι ειδικός εκπρόσωπος θα πρέπει να διαθέτει ικανότητα δικαστικής παράστασης. Δεύτερον, συχνά είναι το πλέον σκόπιμο να ορισθεί ένας εκ των μετόχων που υποβάλλουν την αίτηση. Τρίτον, το δικαστήριο θα αποφασίσει και για το θέμα αυτό με γνώμονα το εταιρικό συμφέρον, όπως αυτό εξειδικεύεται κάθε φορά ενόψει των συνοδευτικών περιστάσεων και των ιδιαιτεροτήτων της περίπτωσης (Τέλλης, σε Δίκαιο Ανώνυμης Εταιρίας, Ερμηνεία κατ’ άρθρο του Ν. 4548/2018, 2ος Τόμος: Άρθρα 86-190, 2020, (επιμέλεια Σωτηρόπουλος), άρθρο 105, σελ. 1535).

2. Η ανωτέρω δημοσιευόμενη απόφαση, εφάρμοσε την παραπάνω διάταξη του άρθρου 105 ν. 4548/2018, μέσα στα πλαίσια αίτησης αναστολής εκτέλεσης πρωτόδικης απόφασης με την οποία ορίσθηκε ειδικός εκπρόσωπος ένας εκ των δύο μετόχων της εταιρίας (ΚΠολΔ 763 § 3). Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εξής δύο δικαστικές κρίσεις ως προς το πρόσωπο του ειδικού εκπροσώπου:

Πρώτον, ο ειδικός εκπρόσωπος συνιστά ad hoc όργανο της ΑΕ με υποχρέωση να δρα με επιμέλεια και ταχύτητα (βλ. Τέλλη, Εσωτερική ευθύνη των διοικητών Α.Ε. – Άσκηση εταιρικής αγωγής – Μια πρώτη προσέγγιση υπό το φως του νέου δικαίου της Α.Ε. (Ν. 4548/2018), ΕπισκΕΔ 2019 40).

Δεύτερον, κρίσιμο στοιχείο για την επιλογή από το δικαστήριο του προσώπου του ειδικού εκπροσώπου, λαμβάνοντας υπόψη το έργο του που προβλέπεται από το νόμο, είναι η αμεροληψία αυτού. Κατά τη δημοσιευόμενη απόφαση, ως αμερόληπτο πρόσωπο δεν μπορεί να θεωρηθεί μέτοχος με πρόδηλη εχθρική διάθεση προς άλλο μέτοχο, ο οποίος και αιτείται το διορισμό. Κατά τη δικαστική αυτή κρίση, λήφθηκε υπόψη έλαβε το γεγονός ότι στην επίδικη περίπτωση, οι δύο μέτοχοι ήταν οι μοναδικοί ισοδύναμοι μέτοχοι της ΑΕ (50%-50%). Το δικαστήριο κατάληξε έτσι, στο συμπέρασμα ότι ο μέτοχος που διορίσθηκε ως ειδικός εκπρόσωπος ήταν ακατάλληλος.]

Χ.Σ.