ΔΕΕ της 1.7.2021, C-301/20, UE, HC κατά Vorarlberger Landes- und Hypothekenbank AG[*]

Πρόεδρος: L. Bay Larsen
Εισηγήτρια: C. Toader
Γεν. Εισαγγελέας: M. Campos Sánchez-Bordona

Νομοθετικές διατάξεις: άρθρα 63, 69, 70 Καν. 650/2012

Ευρωπαϊκό κληρονομητήριο. Κύρος επικυρωμένου αντιγράφου του κληρονομητηρίου, που φέρει τη μνεία «για αόριστο χρόνο». Αποτελέσματα του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου και για τους κληρονόμους που προσδιορίζονται σ’ αυτό, ανεξαρτήτως της ιδιότητάς τους ως αιτούντων την έκδοσή του. Ημερομηνία που λαμβάνεται υπ’ όψιν για την εκτίμηση της ισχύος του αντιγράφου. Αποδεικτική ισχύς του αντιγράφου.

Απόφαση

1. Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 63, του άρθρου 65, παράγραφος 1, του άρθρου 69 και του άρθρου 70, παράγραφος 3, του κανονισμού (ΕΕ) 650/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 4ης Ιουλίου 2012, σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο, την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων, την αποδοχή και εκτέλεση δημόσιων εγγράφων στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής και την καθιέρωση ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου (ΕΕ 2012, L 201, σ. 107, και διορθωτικά ΕΕ 2012, L 344, σ. 3, και ΕΕ 2013, L 60, σ. 140).

2. H αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο ένδικης διαφοράς μεταξύ αφενός του UΕ και της HC, αντιστοίχως υιού και θυγατέρας του αποβιώσαντος VJ, ο οποίος είχε την τελευταία συνήθη διαμονή του στην Ισπανία, και αφετέρου της Vorarlberger Landes- und Hypothekenbank AG, τράπεζας εδρεύουσας στην Αυστρία, σχετικά με αίτημα επιστροφής χρηματικού ποσού και τίτλων που είχαν τεθεί υπό δικαστική μεσεγγύηση από την εν λόγω τράπεζα.

Το νομικό πλαίσιο

3. Οι αιτιολογικές σκέψεις 7, 67, 71 και 72 του κανονισμού 650/2012 έχουν ως εξής:

«(7) Θα πρέπει να διευκολυνθεί η ομαλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς μέσω της εξάλειψης των εμποδίων για την ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών, οι οποίοι αντιμετωπίζουν σήμερα δυσκολίες στην προσπάθειά τους να ασκήσουν τα δικαιώματά τους στο πλαίσιο μιας κληρονομικής διαδοχής που έχει διασυνοριακές επιπτώσεις. Στον ευρωπαϊκό χώρο δικαιοσύνης, οι πολίτες θα πρέπει να μπορούν να οργανώσουν εκ των προτέρων την κληρονομική τους διαδοχή. Θα πρέπει να κατοχυρώνονται με αποτελεσματικότητα τα δικαιώματα των κληρονόμων και των κληροδόχων, των άλλων οικείων προσώπων που σχετίζονται με τον θανόντα, καθώς και των κληρονομικών δανειστών.

[…]

(67) Η γρήγορη, ομαλή και αποτελεσματική διευθέτηση των διαδοχών με διασυνοριακές επιπτώσεις εντός της Ένωσης προϋποθέτει ότι οι κληρονόμοι, οι κληροδόχοι, οι εκτελεστές διαθήκης και οι διαχειριστές της κληρονομιαίας περιουσίας θα πρέπει να μπορούν να αποδείξουν ευχερώς την ιδιότητα ή/και τα δικαιώματα και τις εξουσίες τους σε άλλο κράτος μέλος, π.χ. στο κράτος μέλος στο οποίο υπάρχει κληρονομιαία περιουσία. Για να μπορούν να το πράξουν, ο παρών κανονισμός θα πρέπει να προβλέπει τη δημιουργία ενός ενιαίου πιστοποιητικού, του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου (εφεξής “κληρονομητήριο”) που θα εκδίδεται προς χρήση σε άλλο κράτος μέλος. […].

(71) Το κληρονομητήριο θα πρέπει να παράγει τα ίδια αποτελέσματα σε όλα τα κράτη μέλη. Δεν θα πρέπει να συνιστά εκτελεστό τίτλο αυτοδικαίως αλλά θα πρέπει να έχει αποδεικτική ισχύ και θα πρέπει να τεκμαίρεται ότι πιστοποιεί επακριβώς τα στοιχεία που έχουν καθοριστεί σύμφωνα με το δίκαιο το οποίο είναι εφαρμοστέο στην κληρονομική διαδοχή ή σύμφωνα με οποιοδήποτε άλλο δίκαιο εφαρμοστέο σε συγκεκριμένα στοιχεία, όπως το ουσιαστικό κύρος των διατάξεων τελευταίας βουλήσεως. […] Οποιοδήποτε πρόσωπο προβαίνει σε πληρωμές ή παραδίδει κληρονομιαία περιουσία σε πρόσωπο το οποίο αναφέρεται στο κληρονομητήριο ως δικαιούμενο να αποδεχθεί τέτοια πληρωμή ή περιουσία ως κληρονόμος ή κληροδόχος θα πρέπει να τυγχάνει κατάλληλης προστασίας εφόσον έχει ενεργήσει καλή τη πίστει βασιζόμενο στην ακρίβεια των πληροφοριών που πιστοποιούνται στο κληρονομητήριο. Η ίδια προστασία θα πρέπει να παρέχεται σε οιοδήποτε πρόσωπο το οποίο, βασιζόμενο στην ακρίβεια των πληροφοριών που πιστοποιούνται στο κληρονομητήριο, αγοράζει ή αποδέχεται κληρονομιαία περιουσία από πρόσωπο το οποίο αναφέρεται στο κληρονομητήριο ως δικαιούμενο να διαθέτει τέτοια περιουσία. Η προστασία θα πρέπει να παρέχεται εφόσον υποβάλλονται επικυρωμένα αντίγραφα που εξακολουθούν να ισχύουν. […]

(72) Η αρμόδια αρχή θα πρέπει να εκδίδει το κληρονομητήριο κατόπιν αιτήσεως. Η εκδίδουσα αρχή θα πρέπει να φυλάσσει το πρωτότυπο του κληρονομητηρίου και θα πρέπει να εκδίδει ένα ή περισσότερα επικυρωμένα αντίγραφα του κληρονομητηρίου για τον αιτούντα και για οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο αποδεικνύει έννομο συμφέρον. […]».

4. Κατά το άρθρο 62 του κανονισμού, το οποίο φέρει τον τίτλο «Καθιέρωση ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου»:

«1. Με τον παρόντα κανονισμό δημιουργείται ευρωπαϊκό κληρονομητήριο (εφεξής “κληρονομητήριο”), το οποίο εκδίδεται προς χρήση σε άλλο κράτος μέλος και παράγει τα αποτελέσματα που αναφέρονται στο άρθρο 69.

2. Η χρήση του κληρονομητηρίου δεν είναι υποχρεωτική.

3. Το κληρονομητήριο δεν υποκαθιστά εσωτερικά έγγραφα που χρησιμοποιούνται για παρόμοιους σκοπούς στα κράτη μέλη. Ωστόσο, άπαξ και εκδόθηκε για να χρησιμοποιηθεί σε άλλο κράτος μέλος, το κληρονομητήριο παράγει τα αποτελέσματα που αναφέρονται στο άρθρο 69 και στο κράτος μέλος του οποίου οι αρχές το εξέδωσαν δυνάμει του παρόντος κεφαλαίου».

5. Το άρθρο 63 του κανονισμού, τιτλοφορούμενο «Σκοπός του κληρονομητηρίου», ορίζει τα ακόλουθα:

«1. Το κληρονομητήριο προορίζεται προς χρήση των κληρονόμων, των κληροδόχων που έχουν άμεσα δικαιώματα στην κληρονομία και των εκτελεστών της διαθήκης ή των διαχειριστών της κληρονομιαίας περιουσίας, οι οποίοι πρέπει να επικαλεσθούν σε άλλο κράτος μέλος την ιδιότητά τους ή να ασκήσουν αντιστοίχως τα δικαιώματά τους ως κληρονόμων ή κληροδόχων ή/και τις εξουσίες τους ως εκτελεστών της διαθήκης ή διαχειριστών της κληρονομιαίας περιουσίας.

2. Το κληρονομητήριο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ιδίως για να αποδειχθούν ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα:

α) η ιδιότητα ή/και τα δικαιώματα εκάστου κληρονόμου ή, κατά περίπτωση, κληροδόχου που μνημονεύεται στο κληρονομητήριο και οι κληρονομικές μερίδες που τους αντιστοιχούν·

[…]».

6. Το άρθρο 65 του κανονισμού, το οποίο φέρει τον τίτλο «Αίτηση έκδοσης κληρονομητηρίου», έχει ως εξής:

«1. Το κληρονομητήριο εκδίδεται κατόπιν αιτήσεως οποιουδήποτε από τα πρόσωπα που προβλέπονται στο άρθρο 63 παράγραφος 1 (εφεξής του “αιτούντος”).

[…]

3. Η αίτηση περιέχει τις πληροφορίες που αναφέρονται κατωτέρω, στο βαθμό που οι πληροφορίες αυτές είναι γνωστές στον αιτούντα και είναι απαραίτητες για να μπορέσει η εκδίδουσα αρχή να πιστοποιήσει τα στοιχεία των οποίων ζητείται η πιστοποίηση, και συνοδεύεται από όλα τα σχετικά έγγραφα, είτε στο πρωτότυπο είτε μέσω αντιγράφων που συγκεντρώνουν τις αναγκαίες προϋποθέσεις γνησιότητας, με την επιφύλαξη του άρθρου 66 παράγραφος 2:

[…]

ε) λεπτομερή στοιχεία άλλων ενδεχόμενων δικαιούχων δυνάμει διατάξεως τελευταίας βούλησης ή/και εκ του νόμου: επώνυμο και όνομα ή ονόματα ή επωνυμία, ατομικός αριθμός αναγνώρισης (εφόσον είναι διαθέσιμος) και διεύθυνση·

[…]».

7. Κατά το άρθρο 68 του κανονισμού 650/2012, το οποίο φέρει τον τίτλο «Περιεχόμενο του κληρονομητηρίου»:

«Το κληρονομητήριο περιέχει τις κάτωθι πληροφορίες στην έκταση που επιβάλλεται από το σκοπό για τον οποίον αυτό εκδίδεται:

[…]

ζ) λεπτομερή στοιχεία των δικαιούχων: επώνυμο (επώνυμο κατά τη γέννηση, εφόσον είναι διαθέσιμο), όνομα ή ονόματα και αριθμός αναγνώρισης (εφόσον είναι διαθέσιμος)·

[…]».

8. Το άρθρο 69 του κανονισμού, το οποίο επιγράφεται «Αποτελέσματα του κληρονομητηρίου», ορίζει τα ακόλουθα:

«1. Το κληρονομητήριο παράγει τα αποτελέσματά του σε όλα τα κράτη μέλη χωρίς να απαιτείται καμία ειδική διαδικασία.

2. Τεκμαίρεται ότι το κληρονομητήριο πιστοποιεί επακριβώς τα στοιχεία που έχουν εξακριβωθεί σύμφωνα με το δίκαιο το οποίο είναι εφαρμοστέο στην κληρονομική διαδοχή ή σύμφωνα με οποιοδήποτε άλλο δίκαιο είναι εφαρμοστέο σε συγκεκριμένα στοιχεία. Το πρόσωπο που καθορίζεται στο κληρονομητήριο ως κληρονόμος, κληροδόχος, εκτελεστής διαθήκης ή διαχειριστής της κληρονομιαίας περιουσίας τεκμαίρεται ότι έχει την ιδιότητα που αναφέρεται στο κληρονομητήριο ή/και ότι κατέχει τα δικαιώματα ή τις εξουσίες που προσδιορίζονται στο κληρονομητήριο, χωρίς άλλες προϋποθέσεις ή/και περιορισμούς όσον αφορά τα εν λόγω δικαιώματα ή εξουσίες εκτός από τα προβλεπόμενα στο κληρονομητήριο.

3. Κάθε πρόσωπο, το οποίο ενεργεί βάσει των πληροφοριών που πιστοποιούνται στο κληρονομητήριο και προβαίνει σε πληρωμές ή παραδίδει περιουσιακά στοιχεία σε πρόσωπο που καθορίζεται στο κληρονομητήριο ως νομιμοποιούμενο να αποδεχθεί πληρωμή ή περιουσιακό στοιχείο, τεκμαίρεται ότι συναλλάχθηκε με πρόσωπο νομιμοποιημένο να αποδεχτεί πληρωμές ή περιουσιακά στοιχεία, εκτός εάν γνωρίζει ότι το περιεχόμενο του κληρονομητηρίου δεν είναι ακριβές ή εάν το αγνοεί λόγω βαρείας αμελείας.

4. Όταν ένα πρόσωπο που ορίζεται στο κληρονομητήριο ως νομιμοποιούμενο να διαθέσει περιουσιακά στοιχεία διαθέτει τα εν λόγω περιουσιακά στοιχεία υπέρ άλλου προσώπου, το τελευταίο αυτό πρόσωπο, εφόσον ενεργεί βάσει των πληροφοριών που πιστοποιούνται με το κληρονομητήριο, θεωρείται ότι συναλλάχθηκε με πρόσωπο νομιμοποιούμενο να διαθέσει τα συγκεκριμένα περιουσιακά στοιχεία, εκτός εάν γνωρίζει ότι το περιεχόμενο του κληρονομητηρίου δεν είναι ακριβές ή εάν το αγνοεί λόγω βαρείας αμελείας.

5. Το κληρονομητήριο συνιστά έγκυρο τίτλο για την καταχώριση της κληρονομιαίας περιουσίας στο οικείο μητρώο ενός κράτους μέλους, με την επιφύλαξη του άρθρου 1 παράγραφος 2 στοιχεία ια) και ιβ)».

9. Το άρθρο 70 του κανονισμού, το οποίο φέρει τον τίτλο «Επικυρωμένα αντίγραφα του κληρονομητηρίου», έχει ως ακολούθως:

«1. Η αρχή έκδοσης φυλάσσει το πρωτότυπο του κληρονομητηρίου και εκδίδει ένα ή περισσότερα επικυρωμένα αντίγραφα στον αιτούντα και σε οποιοδήποτε πρόσωπο αποδεικνύει έννομο συμφέρον.

2. Η αρχή έκδοσης, για τους σκοπούς του άρθρου 71 παράγραφος 3 και του άρθρου 73 παράγραφος 2, τηρεί κατάλογο των προσώπων για τα οποία έχουν εκδοθεί επικυρωμένα αντίγραφα σύμφωνα με την παράγραφο 1.

3. Τα εκδιδόμενα επικυρωμένα αντίγραφα ισχύουν για ορισμένη περίοδο έξι μηνών η οποία επισημαίνεται στο επικυρωμένο αντίγραφο ως καταληκτική ημερομηνία. Σε εξαιρετικές, δεόντως αιτιολογημένες, περιπτώσεις η αρχή έκδοσης δύναται, κατά παρέκκλιση, να εγκρίνει μια μακρότερη προθεσμία ισχύος. Μόλις παρέλθει η περίοδος αυτή, οποιοσδήποτε κατέχει επικυρωμένο αντίγραφο πρέπει, προκειμένου να είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει το κληρονομητήριο για τους σκοπούς που αναφέρονται στο άρθρο 63, να ζητήσει την παράταση της περιόδου ισχύος του επικυρωμένου αντιγράφου ή να ζητήσει νέο επικυρωμένο αντίγραφο από την εκδίδουσα αρχή».

10. Το άρθρο 71 του ίδιου κανονισμού, το οποίο τιτλοφορείται «Διόρθωση, τροποποίηση ή ανάκληση του κληρονομητηρίου», ορίζει στην παράγραφο 3 τα ακόλουθα:

«Η εκδίδουσα αρχή γνωστοποιεί αμελλητί σε όλα τα πρόσωπα για τα οποία έχουν εκδοθεί επικυρωμένα αντίγραφα του κληρονομητηρίου σύμφωνα με το άρθρο 70 παράγραφος 1 κάθε διόρθωση, τροποποίηση ή ανάκλησή του».

Η διαφορά της κύριας δίκης και τα προδικαστικά ερωτήματα

11. Αφού ο HC και η UE καθώς και ο πατέρας τους, VJ, ζήτησαν την απόδοση ενός χρηματικού ποσού και τίτλων, η Vorarlberger Landes- und Hypothekenbank έθεσε υπό δικαστική μεσεγγύηση τα εν λόγω περιουσιακά στοιχεία, επικαλούμενη την ύπαρξη αντίθετων δικαιωμάτων των οποίων η βασιμότητα ήταν αμφισβητούμενη.

12. Ο VJ, ο οποίος είχε την τελευταία συνήθη διαμονή του στην Ισπανία, αποβίωσε στις 5 Μαΐου 2017. Μετά τον θάνατό του, διεκπεραιώθηκε η διαδικασία κληρονομικής διαδοχής ενώπιον Ισπανού συμβολαιογράφου, σύμφωνα με το ισπανικό δίκαιο.

13. Οι HC και UE ζήτησαν την απόδοση των τελούντων υπό δικαστική μεσεγγύηση πραγμάτων και κατέθεσαν στο Bezirksgericht Bregenz (ειρηνοδικείο του Bregenz, Αυστρία) επικυρωμένο αντίγραφο ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου, εκδοθέντος από τον ως άνω Ισπανό συμβολαιογράφο αιτήσει του HC, προκειμένου να αποδείξουν την ιδιότητά τους ως κληρονόμων του VJ, σύμφωνα με τα άρθρα 62 επ. του κανονισμού 650/2012. Το εν λόγω αντίγραφο, που έχει τη μορφή «εντύπου V» (στο εξής: έντυπο V), όπως προβλέπει ο εκτελεστικός κανονισμός (ΕΕ) 1329/2014 της Επιτροπής, της 9ης Δεκεμβρίου 2014, για τη σύνταξη των εντύπων που αναφέρονται στον κανονισμό 650/2012 (ΕΕ 2014, L 359, σ. 30), περιλαμβάνει τη μνεία «για αόριστο χρόνο» στη θέση «ισχύει έως». Ο UE μνημονεύεται στο εν λόγω κληρονομητήριο, δίπλα στο όνομα της αδερφής του, ως δικαιούχος εξ ημισείας της συγκεκριμένης κληρονομίας.

14. Η αίτησή τους απορρίφθηκε από το Bezirksgericht Bregenz (ειρηνοδικείο του Bregenz). Το Landesgericht Feldkirch (πρωτοδικείο του Feldkirch, Αυστρία) απέρριψε την έφεση που ασκήθηκε κατά της πρωτόδικης αποφάσεως. Έκρινε, πρώτον, ότι μόνον το πρόσωπο που ζήτησε τη χορήγηση ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου δικαιούται να αποδείξει τα δικαιώματά του υποβάλλοντας το κληρονομητήριο αυτό, δεύτερον, ότι η χορήγηση αντιγράφου ενός τέτοιου κληρονομητηρίου χωρίς χρονικό όριο ισχύος αντιβαίνει προς την απαίτηση προβλέψεως διάρκειας ισχύος περιοριζόμενης σε έξι μήνες για τη διεκπεραίωση του αντιγράφου και, τρίτον, ότι το αντίγραφο έπρεπε να είναι σε ισχύ την ημερομηνία κατά την οποία το πρωτοβάθμιο δικαστήριο εξέδωσε την απόφασή του.

15. Το αιτούν δικαστήριο, Oberster Gerichtshof (Ανώτατο Δικαστήριο, Αυστρία), επιλήφθηκε αναιρέσεως κατά της αποφάσεως του Landesgericht Feldkirch (πρωτοδικείου του Feldkirch). Το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι, κατά το αυστριακό δίκαιο, για την απόδοση περιουσιακών στοιχείων υπό μεσεγγύηση απαιτείται κοινή έγγραφη αίτηση εκ μέρους όλων των εμπλεκομένων μερών («αντιδίκων») εφόσον δεν υφίσταται σχετική τελεσίδικη δικαστική απόφαση. Ως εκ τούτου, προκειμένου να εκδώσει την απόφασή του, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται αν το αντίγραφο του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί προς απόδειξη των δικαιωμάτων των κληρονόμων.

16. Ειδικότερα, το Oberster Gerichtshof (Ανώτατο Δικαστήριο) διατυπώνει αμφιβολίες, πρώτον, όσον αφορά το κύρος επικυρωμένου αντιγράφου που δεν περιλαμβάνει ημερομηνία λήξεως. Επισημαίνει ότι η περίπτωση αυτή δεν προβλέπεται από τον κανονισμό 650/2012 και ότι δεν υφίσταται σχετική νομολογία του Δικαστηρίου. Το αιτούν δικαστήριο αναφέρεται, αφενός, στην πιθανότητα να μην παράγει το έγγραφο αυτό αποτελέσματα λόγω της ως άνω παρατυπίας, και, αφετέρου, στο ενδεχόμενο να συνιστά η μνεία «για αόριστο χρόνο» παράταση της διάρκειας ισχύος, αν είναι δυνατόν να θεωρηθεί ως «εξαιρετική περίπτωση», κατά την έννοια του άρθρου 70, παράγραφος 3, του κανονισμού αυτού. Ωστόσο, το γράμμα της ως άνω διατάξεως θα μπορούσε επίσης να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι το έγγραφο αυτό έχει διάρκεια ισχύος περιοριζόμενη σε έξι μήνες και, σε μια τέτοια περίπτωση, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται σχετικά με την ημερομηνία από την οποία πρέπει να υπολογίζεται το εν λόγω χρονικό διάστημα.

17. Δεύτερον, δεδομένου ότι ο κανονισμός 650/2012 δεν προβλέπει την περίπτωση στην οποία ένας μόνον από τους κληρονόμους ζητεί τη χορήγηση ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου, το ως άνω δικαστήριο διερωτάται αν το αποτέλεσμα του κληρονομητηρίου αφορά μόνον τον «αιτούντα» ή και όλα τα πρόσωπα που κατονομάζονται σε αυτό.

18. Τρίτον, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται επί των ενδεχόμενων συνεπειών της λήξεως της ισχύος ενός αντιγράφου ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου. Συναφώς, το αιτούν δικαστήριο μνημονεύει την ύπαρξη αντικρουόμενων απόψεων στη σχετική νομική θεωρία, αλλά και μεταξύ της νομολογίας των αυστριακών και εκείνης των γερμανικών δικαστηρίων σχετικά με το ζήτημα αν αρκεί να είναι σε ισχύ το εν λόγω αντίγραφο κατά την ημερομηνία υποβολής της σχετικής αιτήσεως στην επιληφθείσα αρχή ή αν το ως άνω αντίγραφο πρέπει να είναι σε ισχύ κατά τον χρόνο εκδόσεως της αποφάσεως της αρχής αυτής.

19. Υπό τις συνθήκες αυτές το Oberster Gerichtshof (Ανώτατο Δικαστήριο) αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:

«1) Έχει το άρθρο 70, παράγραφος 3, του κανονισμού 650/2012 την έννοια ότι αντίγραφο του κληρονομητηρίου που, κατά παράβαση της διατάξεως αυτής, εκδόθηκε για αόριστη διάρκεια, χωρίς μνεία ημερομηνίας λήξεως:

–ισχύει και παράγει αποτελέσματα για αόριστο χρόνο, ή

–ισχύει μόνο για περίοδο έξι μηνών από την ημερομηνία εκδόσεως του επικυρωμένου αντιγράφου, ή

–ισχύει μόνο για περίοδο έξι μηνών που αρχίζει να τρέχει από άλλη ημερομηνία, ή

–είναι άκυρο και ακατάλληλο για χρήση για τους σκοπούς του άρθρου 63 του κανονισμού 650/2012;

2) Έχει το άρθρο 65, παράγραφος 1, σε συνδυασμό με το άρθρο 69, παράγραφος 3, του κανονισμού 650/2012 την έννοια ότι το κληρονομητήριο παράγει τα αποτελέσματά του υπέρ όλων των προσώπων τα οποία κατονομάζονται σε αυτό ως κληρονόμοι, κληροδόχοι, εκτελεστές διαθήκης ή διαχειριστές της κληρονομιαίας περιουσίας, με συνέπεια να μπορούν να χρησιμοποιήσουν το κληρονομητήριο σύμφωνα με το άρθρο 63 του κανονισμού 650/2012 και τα πρόσωπα εκείνα που δεν ζήτησαν τα ίδια την έκδοσή του;

3) Έχει το άρθρο 69, σε συνδυασμό με το άρθρο 70, παράγραφος 3, του κανονισμού 650/2012 την έννοια ότι το νομιμοποιητικό αποτέλεσμα του επικυρωμένου αντιγράφου κληρονομητηρίου πρέπει να αναγνωρίζεται εάν το αντίγραφο αυτό ήταν ακόμη σε ισχύ κατά την αρχική προσκόμισή του, αλλά η ισχύς του έληξε πριν από την έκδοση της ζητούμενης αποφάσεως της αρχής, ή μήπως η διάταξη αυτή δεν αντιτίθεται σε εθνική νομοθεσία κατά την οποία το κληρονομητήριο πρέπει να είναι σε ισχύ και κατά τον χρόνο εκδόσεως της αποφάσεως αυτής;»

Επί των προδικαστικών ερωτημάτων

Επί του πρώτου και του τρίτου προδικαστικού ερωτήματος

20. Με το πρώτο και το τρίτο προδικαστικό ερώτημα, τα οποία πρέπει να εξεταστούν από κοινού, το αιτούν δικαστήριο ζητεί κατ’ ουσίαν να διευκρινιστεί αν το άρθρο 70, παράγραφος 3, του κανονισμού 650/2012 έχει την έννοια ότι είναι έγκυρο ένα επικυρωμένο αντίγραφο ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου το οποίο φέρει τη μνεία «για αόριστο χρόνο» και ότι τα αποτελέσματά του, κατά την έννοια του άρθρου 69 του κανονισμού αυτού, πρέπει να αναγνωρίζονται χωρίς χρονικό περιορισμό εφόσον το αντίγραφο ήταν σε ισχύ όταν υποβλήθηκε αρχικώς.

21. Εισαγωγικώς, πρέπει να σημειωθεί ότι η προθεσμία την οποία προβλέπει η παράγραφος 3 του άρθρου 70 του κανονισμού 650/2012 επηρεάζει όχι τη διάρκεια ισχύος του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου, αλλά μόνον αυτή των επικυρωμένων αντιγράφων αυτού. Περαιτέρω, όπως απορρέει από την παράγραφο 1 του άρθρου 70, ερμηνευόμενη υπό το πρίσμα της αιτιολογικής σκέψεως 72 του ως άνω κανονισμού, το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο πρέπει να φυλάσσεται από την εκδίδουσα αρχή, η οποία εκδίδει αντίγραφα του πιστοποιητικού αυτού.

22. Από το γράμμα του άρθρου 70, παράγραφος 3, του κανονισμού 650/2012 προκύπτει ότι τα επικυρωμένα αντίγραφα του κληρονομητηρίου ισχύουν για περίοδο έξι μηνών το πολύ, η οποία προσδιορίζεται στο επικυρωμένο αντίγραφο με την αναγραφή καταληκτικής ημερομηνίας. Σε εξαιρετικές, δεόντως αιτιολογημένες περιπτώσεις, η αρχή έκδοσης δύναται να ορίζει μακρότερη διάρκεια ισχύος. Μόλις παρέλθει το εξάμηνο, οποιοσδήποτε κατέχει επικυρωμένο αντίγραφο ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου, προκειμένου να είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει το κληρονομητήριο για τους σκοπούς που προβλέπονται στο άρθρο 63, πρέπει να ζητήσει παράταση της περιόδου ισχύος του επικυρωμένου αντιγράφου ή να ζητήσει νέο επικυρωμένο αντίγραφο από την εκδίδουσα αρχή.

23. Πράγματι, ο περιορισμός της διάρκειας ισχύος των αντιγράφων προβλέφθηκε λόγω του ότι το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο παράγει τα αποτελέσματά του σε όλα τα κράτη μέλη και τεκμαίρεται ότι πιστοποιεί επακριβώς τα στοιχεία που έχουν εξακριβωθεί σύμφωνα με το δίκαιο το οποίο είναι εφαρμοστέο στην κληρονομική διαδοχή ή με οποιοδήποτε άλλο δίκαιο είναι εφαρμοστέο σε συγκεκριμένα στοιχεία, όπως η ιδιότητα και τα δικαιώματα των προσώπων που καθορίζονται ως κληρονόμοι, κληροδόχοι, εκτελεστές διαθήκης ή διαχειριστές της κληρονομιαίας περιουσίας, σύμφωνα με το άρθρο 69, παράγραφοι 1 και 2, του κανονισμού αυτού.

24. Συναφώς, όπως επισήμανε, κατ’ ουσίαν, ο γενικός εισαγγελέας στο σημείο 41 των προτάσεών του, το χρονικό διάστημα έξι μηνών που προβλέπεται στο άρθρο 70, παράγραφος 3, του κανονισμού 650/2012 καθιστά δυνατή τη διασφάλιση της αντιστοιχίας μεταξύ του περιεχομένου του επικυρωμένου αντιγράφου του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου και της πραγματικότητας της κληρονομικής διαδοχής και, ιδίως, της περιοδικής εξακριβώσεως του ότι το κληρονομητήριο αυτό δεν έχει διορθωθεί, ανακληθεί ή τροποποιηθεί, δυνάμει του άρθρου 71 του κανονισμού αυτού, ή ότι τα αποτελέσματά του δεν έχουν ανασταλεί, δυνάμει του άρθρου 73 του εν λόγω κανονισμού.

25. Εξ αυτού συνάγεται ότι η ισχύς ενός τέτοιου επικυρωμένου αντιγράφου περιορίζεται, πλην εξαιρετικών περιπτώσεων, σε έξι μήνες.

26. Εντούτοις, όταν η εκδίδουσα αρχή διευκρινίζει ρητώς, στο έντυπο V, ότι το εν λόγω αντίγραφο δεν έχει ημερομηνία λήξεως, ανακύπτει το ζήτημα κατά πόσον αυτό πρέπει να λογίζεται ως ισχύον για διάστημα έξι μηνών ή αν η εν λόγω έλλειψη ημερομηνίας λήξεως εμποδίζει τη χρησιμοποίηση του εν λόγω αντιγράφου, κατά την έννοια του άρθρου 63 του εν λόγω κανονισμού.

27. Συναφώς, ο σκοπός του κανονισμού 650/2012, όπως προκύπτει από την αιτιολογική σκέψη 7 αυτού, ο οποίος συνίσταται στη διευκόλυνση της ομαλής λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς μέσω της εξάλειψης των εμποδίων για την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην προσπάθειά τους να ασκήσουν τα δικαιώματά τους στο πλαίσιο κληρονομικής διαδοχής που έχει διασυνοριακές συνέπειες, θα διακυβευόταν αν οι κληρονόμοι ή οι λοιποί έχοντες έννομο συμφέρον δεν μπορούσαν να αποδείξουν τα δικαιώματά τους λόγω τυπικού σφάλματος του επικυρωμένου αντιγράφου του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου που τους έχει χορηγηθεί, αλλά θα έπρεπε να ζητήσουν νέο αντίγραφο του κληρονομητηρίου αυτού, πράγμα το οποίο θα συνεπαγόταν την επιμήκυνση του απαιτούμενου χρόνου και την αύξηση των ενδεχόμενων εξόδων.

28. Κατά συνέπεια, όταν επικυρωμένο αντίγραφο ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου φέρει τη μνεία «για αόριστο χρόνο», το αντίγραφο αυτό πρέπει να λογίζεται ως ισχύον για έξι μήνες.

29. Όσον αφορά την ημερομηνία ενάρξεως της ισχύος τού ως άνω αντιγράφου, πρέπει να σημειωθεί ότι η εκδίδουσα αρχή πρέπει να αναγράψει στο έντυπο V, μετά την ημερομηνία λήξεως της ισχύος του επικυρωμένου αντιγράφου, την ημερομηνία εκδόσεώς του. Ως εκ τούτου, ο υπολογισμός της περιόδου ισχύος πρέπει να πραγματοποιείται από την ημερομηνία αυτή, η οποία εξασφαλίζει την προβλεψιμότητα και την ασφάλεια δικαίου που απαιτούνται για τη χρησιμοποίηση του εν λόγω αντιγράφου.

30. Όσον αφορά τις αμφιβολίες του αιτούντος δικαστηρίου σχετικά με την ημερομηνία κατά την οποία το επικυρωμένο αντίγραφο του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου πρέπει να είναι σε ισχύ προκειμένου να παράγει τα αποτελέσματά του, κατά την έννοια του άρθρου 69 του κανονισμού 650/2012, και, ιδίως, όσον αφορά τη λήξη της ισχύος τού εν λόγω αντιγράφου κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, πρέπει να σημειωθεί ότι καμία διάταξη του ως άνω κανονισμού δεν δίδει άμεση απάντηση στο ζήτημα αυτό.

31. Ωστόσο, όπως επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας ιδίως στο σημείο 49 των προτάσεών του, τα αποτελέσματα του εν λόγω αντιγράφου πρέπει να είναι τα ίδια σε όλα τα κράτη μέλη, και, επομένως, η ισχύς του πρέπει να διέπεται από τον κανονισμό 650/2012.

32. Πράγματι, από την αιτιολογική σκέψη 71 του κανονισμού 650/2012 προκύπτει ότι το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο πρέπει να παράγει τα ίδια αποτελέσματα σε όλα τα κράτη μέλη και ότι πρέπει να εξασφαλίζεται προστασία στα πρόσωπα τα οποία βασίζονται στην ακρίβεια των πληροφοριών που πιστοποιούνται στο κληρονομητήριο αυτό, όταν υποβάλλονται επικυρωμένα αντίγραφα που εξακολουθούν να ισχύουν. Τούτο διασφαλίζει, μεταξύ άλλων, την προστασία των τρίτων που προβαίνουν σε πληρωμή ή παραδίδουν κληρονομιαίο αγαθό σε πρόσωπο το οποίο αναγράφεται στο κληρονομητήριο ως έχον δικαίωμα αποδοχής της εν λόγω πληρωμής ή της παραδόσεως του αγαθού αυτού, υπό την ιδιότητα του κληρονόμου.

33. Αν όμως η αρχή ενώπιον της οποίας προσκομίζεται το επικυρωμένο αντίγραφο ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου απαιτούσε να είναι σε ισχύ το εν λόγω αντίγραφο την ημερομηνία κατά την οποία η αρχή αυτή εκδίδει την απόφαση που της ζητήθηκε, ή ακόμη και κατά τη διάρκεια της σχετικής με το αντίγραφο αυτό δικαστικής διαδικασίας, και όχι την ημερομηνία υποβολής της σχετικής αιτήσεως, θα υπήρχε κίνδυνος η εν λόγω απαίτηση να θίξει τα δικαιώματα των κληρονόμων και των άλλων εχόντων κληρονομικό δικαίωμα, οι οποίοι, δεδομένου ότι ουδόλως μπορούν να επηρεάσουν τη διάρκεια της διαδικασίας που καταλήγει στην απόφαση αυτή, θα έπρεπε ενδεχομένως να ζητούν και να υποβάλλουν επανειλημμένως τέτοιο αντίγραφο.

34. Όπως επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας στα σημεία 58 και 59 των προτάσεών του, η ερμηνεία αυτή θα συνεπαγόταν καθυστερήσεις και περαιτέρω διαβήματα και προσπάθειες τόσο για τα πρόσωπα τα οποία ενδιαφέρει η κληρονομική διαδοχή όσο και για τις αρμόδιες αρχές, θα ήταν δε αντίθετη προς τον σκοπό τον οποίο επιδιώκει ο κανονισμός 650/2012, που συνίσταται, όπως υπομνήσθηκε στη σκέψη 27 της παρούσας αποφάσεως, στη γρήγορη, ομαλή και αποτελεσματική διευθέτηση μιας κληρονομικής διαδοχής με διασυνοριακές συνέπειες καθώς και των δικαιωμάτων των προσώπων τα οποία ενδιαφέρει η κληρονομική διαδοχή, όπως προκύπτει από τις αιτιολογικές σκέψεις 7 και 67 του κανονισμού αυτού.

35. Επιπλέον, το άρθρο 71, παράγραφος 3, του κανονισμού 650/2012 διευκρινίζει ότι η εκδίδουσα αρχή γνωστοποιεί αμελλητί στα πρόσωπα για τα οποία έχουν εκδοθεί επικυρωμένα αντίγραφα, κατάλογο των οποίων τηρεί δυνάμει του άρθρου 70, παράγραφος 2, του κανονισμού αυτού, κάθε διόρθωση, τροποποίηση ή ανάκληση του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου, ώστε να αποτρέπεται, σύμφωνα με την αιτιολογική σκέψη 72 του εν λόγω κανονισμού, η αθέμιτη χρησιμοποίηση των εν λόγω αντιγράφων και να περιορίζεται ο κίνδυνος το επικυρωμένο αντίγραφο του οποίου η ισχύς έχει λήξει κατά τον χρόνο εκδόσεως της ζητηθείσας αποφάσεως να μην αντιστοιχεί προς το περιεχόμενο του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου.

36. Συναφώς, όπως επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας στο σημείο 70 των προτάσεών του, όταν η αρχή ενώπιον της οποίας υποβάλλεται το επικυρωμένο αντίγραφο του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου έχει στοιχεία που στηρίζουν ευλόγως αμφιβολίες σχετικά με το πιστοποιητικό αυτό, τότε μπορεί να ζητήσει, όλως εξαιρετικώς, την προσκόμιση νέου αντιγράφου ή αντιγράφου του οποίου η διάρκεια ισχύος έχει παραταθεί.

37. Λαμβανομένου υπόψη του συνόλου των ανωτέρω σκέψεων, στο πρώτο και στο τρίτο προδικαστικό ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 70, παράγραφος 3, του κανονισμού 650/2012 έχει την έννοια ότι επικυρωμένο αντίγραφο ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου το οποίο φέρει τη μνεία «για αόριστο χρόνο» ισχύει για έξι μήνες από την ημερομηνία εκδόσεώς του και παράγει τα αποτελέσματά του, κατά την έννοια του άρθρου 69 του εν λόγω κανονισμού, εφόσον το αντίγραφο ήταν σε ισχύ όταν υποβλήθηκε αρχικώς στην αρμόδια αρχή.

Επί του δευτέρου προδικαστικού ερωτήματος

38. Με το δεύτερο προδικαστικό ερώτημα το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινιστεί, κατ’ ουσίαν, αν το άρθρο 65, παράγραφος 1, του κανονισμού 650/2012, σε συνδυασμό με το άρθρο 69, παράγραφος 3, αυτού, έχει την έννοια ότι το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο παράγει τα αποτελέσματά του όσον αφορά όλα τα πρόσωπα που κατονομάζονται σε αυτό, ως κληρονόμοι, κληροδόχοι, εκτελεστές διαθήκης ή διαχειριστές της κληρονομιαίας περιουσίας, ακόμη και αν δεν είχαν ζητήσει τα ίδια την έκδοσή του.

39. Το άρθρο 63, παράγραφοι 1 και 2, στοιχείο αʹ, του εν λόγω κανονισμού, το οποίο αφορά τον σκοπό του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου, απαριθμεί τα πρόσωπα που μπορούν να χρησιμοποιήσουν το κληρονομητήριο, ήτοι τους κληρονόμους, τους κληροδόχους που έχουν άμεσα δικαιώματα στην κληρονομία περιουσία και τους εκτελεστές της διαθήκης ή τους διαχειριστές της περιουσίας αυτής, προκειμένου να αποδείξουν σε άλλο κράτος μέλος την ιδιότητα ή/και τα κληρονομικά δικαιώματά τους, μεταξύ άλλων (πρβλ. απόφαση της 1ης Μαρτίου 2018, Mahnkopf, C-558/16, EU:C:2018:138, σκέψη 36 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

40. Κατά το άρθρο 65, παράγραφος 1, του κανονισμού 650/2012, το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο εκδίδεται κατόπιν αιτήσεως οποιουδήποτε από τα πρόσωπα που προβλέπονται στο άρθρο 63, παράγραφος 1, του κανονισμού αυτού. Το άρθρο 65, παράγραφος 3, στοιχείο εʹ, διευκρινίζει ότι η αίτηση ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου περιέχει μεταξύ άλλων τα στοιχεία των ενδεχόμενων δικαιούχων δυνάμει διατάξεως τελευταίας βουλήσεως ή/και εκ του νόμου, πέραν του αιτούντος. Κατά το άρθρο 68, στοιχείο ζʹ, του ως άνω κανονισμού, τα εν λόγω στοιχεία πρέπει να αναγράφονται στο κληρονομητήριο.

41. Το άρθρο 69, παράγραφος 3, του κανονισμού 650/2012 ορίζει ότι οι πληρωμές ή η παράδοση περιουσιακών στοιχείων μπορούν να πραγματοποιούνται, βάσει των πληροφοριών που περιλαμβάνονται στο ευρωπαϊκό κληρονομητήριο, σε πρόσωπο που καθορίζεται στο κληρονομητήριο ως νομιμοποιούμενο να αποδέχεται πληρωμές ή περιουσιακά στοιχεία υπό την ιδιότητα του κληρονόμου, του κληροδόχου, του εκτελεστή διαθήκης ή του διαχειριστή. Ως εκ τούτου, τα αποτελέσματα του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου μπορούν να αναπτύσσονται όσον αφορά το εν λόγω πρόσωπο, χωρίς η διάταξη αυτή να διευκρινίζει αν το πρόσωπο αυτό πρέπει να έχει την ιδιότητα του αιτούντος.

42. Επιπλέον, ανεξαρτήτως της ιδιότητας του αιτούντος, κατά το άρθρο 70, παράγραφος 1, του κανονισμού αυτού, η αρχή έκδοσης, η οποία φυλάσσει το πρωτότυπο του κληρονομητηρίου, χορηγεί ένα ή περισσότερα επικυρωμένα αντίγραφα στον αιτούντα και σε οποιοδήποτε πρόσωπο αποδεικνύει έννομο συμφέρον. Επομένως, η απαίτηση να είναι το πρόσωπο το οποίο επικαλείται το επικυρωμένο αντίγραφο ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου υποχρεωτικά εκείνο το οποίο είχε ζητήσει αρχικώς το κληρονομητήριο αντιβαίνει προς το γράμμα του άρθρου 70, παράγραφος 1, του εν λόγω κανονισμού.

43. Καμία από τις εν λόγω διατάξεις δεν επιβάλλει στο πρόσωπο που χρησιμοποιεί επικυρωμένο αντίγραφο ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου προκειμένου να αντλήσει όφελος από τα αποτελέσματά του να έχει την ιδιότητα του αιτούντος το εν λόγω κληρονομητήριο.

44. Επιπλέον, όπως επισήμανε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τις γραπτές παρατηρήσεις της, αν κάθε ενδιαφερόμενος ήταν υποχρεωμένος να ζητεί ευρωπαϊκό κληρονομητήριο και το επικυρωμένο αντίγραφό του για μια δεδομένη κληρονομική διαδοχή ενώ έχουν ήδη χορηγηθεί κληρονομητήρια και αντίγραφα αυτών για τη διαδοχή αυτή, τούτο θα προκαλούσε περιττές δαπάνες. Μια τέτοια υποχρέωση θα ήταν αντίθετη προς τον σκοπό τον οποίο επιδιώκει ο κανονισμός 650/2012, όπως προκύπτει από την αιτιολογική σκέψη 67 αυτού, ο οποίος συνίσταται στη γρήγορη, ομαλή και αποτελεσματική διευθέτηση της διασυνοριακής κληρονομικής διαδοχής.

45. Λαμβανομένων υπόψη των ανωτέρω σκέψεων, στο δεύτερο προδικαστικό ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 65, παράγραφος 1, του κανονισμού 650/2012, σε συνδυασμό με το άρθρο 69, παράγραφος 3, του κανονισμού αυτού, έχει την έννοια ότι το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο παράγει αποτελέσματα όσον αφορά όλα τα πρόσωπα που κατονομάζονται σε αυτό, ακόμη και αν δεν ζήτησαν τα ίδια την έκδοσή του.

Επί των δικαστικών εξόδων

46. Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.

Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (έκτο τμήμα) αποφαίνεται:

1) Το άρθρο 70, παράγραφος 3, του κανονισμού (ΕΕ) 650/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 4ης Ιουλίου 2012, σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο, την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων, την αποδοχή και εκτέλεση δημόσιων εγγράφων στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής και την καθιέρωση ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου, έχει την έννοια ότι επικυρωμένο αντίγραφο ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου το οποίο φέρει τη μνεία «για αόριστο χρόνο» ισχύει για έξι μήνες από την ημερομηνία εκδόσεώς του και παράγει τα αποτελέσματά του, κατά την έννοια του άρθρου 69 του εν λόγω κανονισμού, εφόσον το αντίγραφο ήταν σε ισχύ όταν υποβλήθηκε αρχικώς στην αρμόδια αρχή.

2) Το άρθρο 65, παράγραφος 1, του κανονισμού 650/2012, σε συνδυασμό με το άρθρο 69, παράγραφος 3, του κανονισμού αυτού, έχει την έννοια ότι το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο παράγει αποτελέσματα όσον αφορά όλα τα πρόσωπα που κατονομάζονται σε αυτό, ακόμη και αν δεν ζήτησαν τα ίδια την έκδοσή του.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Ζητήματα χρονικής ισχύος και υποκειμενικών ορίων των αποτελεσμάτων του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου

Tη σχολιαζόμενη απόφαση απασχολούν ειδικές πτυχές των θεματικών της χρονικής ισχύος και των υποκειμενικών ορίων του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου. Η υιοθετούμενη από το ΔΕΕ αυτόνομη ερμηνεία των σχετικών ρυθμίσεων του Καν. 650/2012 επιχειρείται με τελολογικά κριτήρια και ορθοτομεί την εν λόγω προβληματική.

Συγκεκριμένα, ζήτημα καταρχήν ανακύπτει ως προς το χρονικό όριο ισχύος του αντιγράφου του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου σύμφωνα με το άρθρο 70 ΙΙΙ Καν.. Κατά το γράμμα της ρυθμίσεως, μέγιστος χρόνος είναι εν προκειμένω το εξάμηνο από την έκδοση του αντιγράφου, εκτός αν, όλως εξαιρετικώς και εφόσον τούτο επιβάλλουν οι ιδιαίτερες συνθήκες της εκάστοτε ατομικής περιπτώσεως, η εκδούσα αρχή ορίζει μακρότερη περίοδο ισχύος. Μετά την πάροδο του εξαμήνου ή της καθορισθείσας μείζονος διάρκειας, ο κάτοχος του αντιγράφου υποχρεούται είτε να ζητήσει παράταση της ισχύος του είτε την έκδοση νέου. Τον χρονικό αυτόν περιορισμό επιβάλλει η αυξημένη δραστικότητα των αποτελεσμάτων του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου. Πράγματι, κατά το άρθρο 69 Καν., τούτο αναπτύσσει τα αποτελέσματά του σε όλα τα κράτη μέλη, προικοδοτείται δηλαδή με δημόσια πίστη και τεκμαίρεται ότι πιστοποιεί επακριβώς τα στοιχεία που έχουν εξακριβωθεί σύμφωνα με το δίκαιο το οποίο είναι εφαρμοστέο στην κληρονομική διαδοχή, όπως η ιδιότητα και τα δικαιώματα των προσώπων που καθορίζονται ως κληρονόμοι, κληροδόχοι, εκτελεστές διαθήκης ή διαχειριστές της κληρονομιαίας περιουσίας (για τα αποτελέσματα αυτά του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου, βλ. αναλυτικά Καραμέρο, Το νόμιμο τεκμήριο ως νομοτεχνικό μέσο της ελληνικής και της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, 2020, σ. 327 επ., μ.π.π.). Η περιορισμένη διάρκεια είναι το πρόσφορο μέσο κατοχυρώσεως της συμπτώσεως μεταξύ του περιεχομένου του αντιγράφου του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου και των κάποτε μεταβαλλόμενων δεδομένων της εκάστοτε κληρονομικής διαδοχής, αφού με τον τρόπο αυτόν περιοδικώς πιστοποιείται εκ νέου ότι τούτο δεν έχει τυχόν διορθωθεί, ανακληθεί ή τροποποιηθεί, δυνάμει του άρθρου 71 Καν. ή ότι τα αποτελέσματά του δεν έχουν ανασταλεί, δυνάμει του άρθρου 73 Καν. [Ποδηματά, Το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο κατά τον Κανονισμό (ΕΕ) 650/2012 (της 4.7.2012), Αρμ. 2014. 424, 447· για την εν λόγω προβληματική βλ. ακόμη αναλυτικά Caravaca/Davì/Mansel (-Βudzikiewicz), Τhe EU Succession Regulation, A Commentary, 2016, άρθ. 70 αριθ. 10 επ., μ.π.π.].

Τι θα πρέπει όμως να ισχύσει, όταν η εκδούσα αρχή δεν αναγράφει περίοδο ισχύος ή την καθορίζει ως αορίστου χρόνου κατά παράβαση των επιταγών του Καν.; Το εκδοθέν αντίγραφο του κληρονομητηρίου θα πρέπει να θεωρείται άκυρο; Το ζήτημα ακριβώς αυτό απασχόλησε τη σχολιαζόμενη απόφαση, η οποία δέχθηκε ότι, στις εν λόγω περιπτώσεις, ως διάρκεια ισχύος θα πρέπει να λογίζεται, σύμφωνα με το άρθρο 70 ΙΙΙ Καν., το εξάμηνο από το χρονικό σημείο της εκδόσεως του κληρονομητηρίου [έτσι, Caravaca/Davì/Mansel (-Βudzikiewicz), Τhe EU Succession Regulation, A Commentary, 2016, άρθ. 70 αριθ. 11]. Τη λύση αυτή επιβάλλει η αρχή της διευκολύνσεως της ζωής των κληρονόμων, όπως αυτή εξαγγέλλεται στην αιτιολογική σκέψη 7 του Προοιμίου του Καν., αλλά και ο ύπατος σκοπός της προβλεψιμότητας και της ασφάλειας του δικαίου. Η ομαλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς θα διακυβευόταν, αν οι αναγραφόμενοι στο ευρωπαϊκό κληρονομητήριο κληρονόμοι αδυνατούσαν να αποδείξουν τα δικαιώματά τους λόγω τυπικού σφάλματος του χορηγηθέντος επικυρωμένου αντιγράφου του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου· αφού θα επιμηκυνόταν ο απαιτούμενος χρόνος ικανοποιήσεως των κληρονομικών δικαιωμάτων τους και –πιθανόν– θα αυξάνονταν τα έξοδά τους.

Ακολούθως, το Δικαστήριο αντιμετωπίζει το ειδικότερο πρόβλημα της λήξεως της εξάμηνης ισχύος του αντιγράφου εν επιδικία. Τι θα πρέπει να γίνει εδώ δεκτό, όταν συγκεκριμένα υποβάλλεται από κληρονόμο ενώπιον εθνικής αρχής ή εθνικού δικαστηρίου αντίγραφο ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου σε ισχύ, την οποία όμως τούτο ακολούθως και πριν την έκδοση της αποφάσεως επί της σχετικής αιτήσεως απεκδύεται λόγω παρόδου του εξαμήνου; Και εν προκειμένω, η αρχή της ταχύτητας και της αποτελεσματικότητας της διευθετήσεως της εκάστοτε κληρονομικής διαδοχής με διασυνοριακές συνέπειες καθώς και εκείνη της κατοχυρώσεως των εκάστοτε κληρονομικών δικαιωμάτων (βλ. αιτιολογικές σκέψεις 7 και 67 Καν.) θεμελιώνουν το ορθό αυτόνομο ερμηνευτικό πόρισμα ότι το αντίγραφο του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου παράγει τα αποτελέσματά του, κατά την έννοια του άρθρου 69 του Καν., εφόσον τούτο ήταν σε ισχύ, όταν υποβλήθηκε αρχικώς στην εκάστοτε αρμόδια εθνική αρχή. Εξάλλου, κατά το άρθρο 71 ΙΙΙ Καν. η εκδίδουσα αρχή γνωστοποιεί αμελλητί στα πρόσωπα για τα οποία έχουν εκδοθεί επικυρωμένα αντίγραφα, κάθε διόρθωση, τροποποίηση ή ανάκληση του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου, με σκοπό την αποτροπή της αθέμιτης χρήσεως εκδοθέντος αντιγράφου, του οποίου το περιεχόμενο έχει παύσει να αντιστοιχεί στα τυχόν ενδιαμέσως μεταβληθέντα δεδομένα της διασυνοριακής κληρονομικής διαδοχής. Σε κάθε δε περίπτωση, η αρχή ενώπιον της οποίας υποβάλλεται το επικυρωμένο αντίγραφο του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου, εφόσον διατηρεί ευλόγως αμφιβολίες σχετικά με το πιστοποιητικό, δύναται να αιτηθεί, όλως εξαιρετικώς, την προσκομιδή νέου αντιγράφου ή αντιγράφου του οποίου η διάρκεια ισχύος έχει παραταθεί.

Το δεύτερο ζήτημα που απασχόλησε τη σχολιαζόμενη απόφαση, αφορά τα υποκειμενικά όρια των αποτελεσμάτων του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου. Ερωτάται ειδικότερα, αν ο εξοπλισμός του κληρονομητηρίου με δημόσια πίστη και τεκμήριο κληρονομικής ιδιότητας αφορά αποκλειστικώς τον αιτούντα την έκδοσή του ή εκτείνεται και καταλαμβάνει όλα εκείνα τα πρόσωπα που κατονομάζονται σε αυτό, ως κληρονόμοι, κληροδόχοι, εκτελεστές διαθήκης ή διαχειριστές της κληρονο­μιαίας περιουσίας, ακόμη και αν αυτά δεν είχαν αιτηθεί την έκδοσή του. Το ζήτημα δεν ρυθμίζεται ευθέως στον Καν.. Η αντιμετώπισή του απορρέει από τη θεώρηση του καθόλου συστήματός του. Ενώ σύμφωνα με το ελληνικό δίκαιο επιτρέπεται η έκδοση απλού ή μερικού κληρονομητηρίου, αναφερόμενου στην κληρονομική μερίδα ορισμένου ή ορισμένων από τους συρρέοντες κληρονόμους ή σε συγκεκριμένα περιουσιακά στοιχεία που περιέρχονται σε ορισμένο ή ορισμένους από τους δικαιούχους [αντί άλλων, βλ. αναλυτικά Κεραμέα/Κονδύλη/Νίκα (-Αρβανιτάκη), Ερμηνεία ΚΠολΔ2, Ασφαλιστικά μέτρα–Διαδικασία Εκούσιας Δικαιοδοσίας–Διαιτησία, 2020, άρθ. 819 αριθ. 3, μ.π.π στη νομολογία και τη θεωρία], το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο είναι, δυνάμει του άρθρου 68 στ. ζ΄, ι΄-ιε΄ Καν., πάντοτε κοινό· αφορά, δηλαδή, στις κληρονομικές μερίδες και τα δικαιώματα όλων των δικαιούχων, έστω και αν ο αιτών είναι ένας ή ορισμένοι από αυτούς (για τα δικαιοσυγκριτικά αυτά δεδομένα, αντί άλλων βλ. αναλυτικά Ποδηματά, ανωτ., Αρμ. 2014. 424, 436, 446/447, μ.π.π.). Πράγματι, η ρύθμιση του άρθρου 39 της προτάσεως Κανονισμού COM (2009) 154 τελικό της 14.9.2009, υπό τον παράτιτλο «Κληρονομητήριο περιορισμένου αντικειμένου», δεν παρέμεινε στην τελική μορφή του Καν. 650/2012. Για τον λόγο ακριβώς αυτόν, στο άρθρο 63 Ι και ΙΙ στ. α΄ Καν. απαριθμούνται τα πρόσωπα εκείνα που δικαιούνται να χρησιμοποιούν το κληρονομητήριο, και κατά το άρθρο 65 Ι Καν. το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο εκδίδεται κατόπιν αιτήσεως οποιουδήποτε από τα πρόσωπα αυτά. Το δε άρθρο 65 ΙΙΙ στ. ε΄ Καν. ορίζει ότι η αίτηση ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου περιέχει μεταξύ άλλων τα στοιχεία των τυχόν πέραν του αιτούντος δικαιούχων δυνάμει διατάξεως τελευταίας βουλήσεως ή/και εκ του νόμου, ενώ το άρθρο 69 ΙΙΙ Καν. ορίζει ότι οι πληρωμές ή η παράδοση περιουσιακών στοιχείων μπορούν να πραγματοποιούνται, βάσει των πληροφοριών που περιλαμβάνονται στο ευρωπαϊκό κληρονομητήριο, σε πρόσωπο που καθορίζεται στο κληρονομητήριο ως νομιμοποιούμενο να αποδέχεται πληρωμές ή περιουσιακά στοιχεία υπό την ιδιότητα του κληρονόμου, του κληροδόχου, του εκτελεστή διαθήκης ή του διαχειριστή. Συνεπώς, τα αποτελέσματα του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου μπορούν να αναπτύσσονται όσον αφορά το εν λόγω πρόσωπο, δίχως η διάταξη να διευκρινίζει αν τούτο επιβάλλεται να έχει την ιδιότητα του αιτούντος. Σύμφωνα δε με το άρθρο 70 Ι Καν., η αρχή εκδόσεως του κληρονομητηρίου χορηγεί ένα ή περισσότερα επικυρωμένα αντίγραφα στον αιτούντα, αλλά και σε οποιοδήποτε πρόσωπο αποδεικνύει έννομο συμφέρον (Ποδηματά, ανωτ., Αρμ. 2014. 424, 447).

Υπό τα δεδομένα αυτά, είναι ορθό το ερμηνευτικό πόρισμα της σχολιαζόμενης αποφάσεως ότι, επί ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου, το οποίο είναι εκ της φύσεώς του πάντοτε κοινό, οι αναφερόμενοι στο περιεχόμενό του ως νόμιμοι κληρονόμοι δικαιούνται να λαμβάνουν και να επικαλούνται επικυρωμένο αντίγραφό του, προκειμένου να επωφεληθούν από την ως άνω δραστική ενέργειά του, ανεξαρτήτως της ιδιότητάς τους ως αιτούντων την έκδοσή του. Πράγματι, τυχόν εκδοχή ότι κάθε δικαιούχος, παρά τον καθορισμό του ως κληρονόμου σε ευρωπαϊκό κοινό κληρονομητήριο που εκδόθηκε κατόπιν αιτήσεως άλλου κληρονόμου, υποχρεούται να αιτηθεί εκ νέου την έκδοση ατομικού τώρα ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου, προσκρούει στην έλλειψη προβλέψεως για έκδοση μερικού (ή απλού) ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου και είναι άντικρυς αντίθετη προς τον σκοπό της ταχείας και αποτελεσματικής διευθετήσεως μίας διασυνοριακής κληρονομικής διαδοχής.

Στέφανος Καραμέρος

[*] ECLI:EU:C:2021:528.