Πρόσφατη νομολογία
29 Μαΐ 2023
ΠΠρΑθ 67/2023: Οι ρήτρες αναπροσαρμογής χρεώσεων προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας δεν υπόκεινται σε ευθύ έλεγχο καταχρηστικότητας, αλλά μόνο σε έλεγχο διαφάνειας
Συλλογική αγωγή του άρθρου 10 παρ. 16 περ. α΄ του ν. 2251/1994 ενώσεων καταναλωτών κατά της ΔΕΗ ΑΕ, δεσπόζουσας προμηθεύτριας ηλεκτρικής ενέργειας, και πρόσθετες παρεμβάσεις υπέρ αυτών από νπδδ, νπιδ και φυσικό πρόσωπο για τα κυμαινόμενα τιμολόγιά της και τις ρήτρες αναπροσαρμογής που αυτά περιέχουν. - Η συλλογική αγωγή του άρθρου 10 παρ. 16 περ. α΄ του ν. 2251/1994, η οποία δικάζεται με τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, έχει ως αντικείμενο όχι τη διάγνωση ιδιωτικού δικαιώματος, έννομης σχέσης ή ζητήματος αμφισβητούμενου μεταξύ ορισμένων υποκειμένων ως φορέων του, αλλά την αυθεντική βεβαίωση νομικού γεγονότος ή τη διάπλαση κατάστασης και από την απόφαση που εκδίδεται σε μια τέτοια δίκη, που δέχεται τη συλλογική αγωγή, παράγεται μία ιδιότυπη δεσμευτικότητα έναντι πάντων. - Τα κριτήρια δικαστικού ελέγχου που εφαρμόζονται στο πλαίσιο της παροχής συλλογικής ή της ατομικής ένδικης προστασίας διαφοροποιούνται ουσιωδώς. Στην πρώτη, παρέχεται στο δικαστήριο η δυνατότητα ενός αντικειμενικού ελέγχου, αφηρημένου (in abstracto) της νομιμότητας της συμπεριφοράς του προμηθευτή, ανεξάρτητα από την ύπαρξη οιασδήποτε συμβατικής σχέσης, ο δε έλεγχος έγκειται στην παράβαση βασικών γενικών δικαιϊκών αρχών είτε στο πλαίσιο απροσδιορίστου αριθμού ήδη καταρτισμένων συμβάσεων, είτε διότι διενεργείται για το μέλλον (ex ante), στη βάση απλής διακινδύνευσης του γενικού καταναλωτικού συμφέροντος από τη φερόμενη ως παράνομη ή καταχρηστική συμπεριφορά του προμηθευτή. Τα κριτήρια ελέγχου της καταχρηστικότητας του όρου είναι αυστηρότερα σε βάρος του προμηθευτή από τα αντίστοιχα κριτήρια που εφαρμόζονται στη δίκη επί ατομικής αγωγής. Τούτο διότι το κύρος ενός ΓΟΣ δεν κρίνεται με βάση τις συντρέχουσες περιστάσεις της εκάστοτε ατομικής σύμβασης, που συνομολογήθηκε στον χρόνο πριν από την άσκηση της (ατομικής) αγωγής, δηλαδή στο παρελθόν, αλλά αντιθέτως κρίνεται με βάση την αφηρημένη επικινδυνότητα του όρου για τον χρόνο που ακολουθεί του χρόνου άσκησης της (συλλογικής) αγωγής. Αντίθετα, στο πλαίσιο της ατομικής ένδικης προστασίας ο έλεγχος είναι υποκειμενικός και προσανατολισμένος στα δεδομένα υφιστάμενης συμβατικής σχέσης, ήτοι συγκεκριμένος (in concreto) και διενεργείται εκ των υστέρων, αφού έχει διαταραχθεί ο υφιστάμενος συμβατικός δεσμός προμηθευτή και καταναλωτή. Εξετάζονται τόσο η συγκεκριμένη βλάβη, που προκλήθηκε ή δύναται να προκληθεί στα συμφέροντα του καταναλωτή, όσο και οι ειδικές συνθήκες, που οδήγησαν στη σύναψη συγκεκριμένης σύμβασης εκ μέρους του καταναλωτή. - Έννομο συμφέρον για την άσκηση πρόσθετης παρέμβασης. Ο προσθέτως παρεμβαίνων προσέρχεται στη δίκη όχι για να ζητήσει δικαστική προστασία έναντι των αρχικών διαδίκων, αλλά για να υποστηρίξει έναν από τους δύο. Δικαιολογείται έννομο συμφέρον του, όταν με την πρόσθετη παρέμβαση μπορεί να προστατευθεί δικαίωμά του ή να αποτραπεί η δημιουργία νομικής υποχρέωσης σε βάρος του. Δεν αρκεί το γεγονός ότι σε εκκρεμή δίκη μεταξύ άλλων πρόκειται να λυθεί νομικό ζήτημα που θα ωφελήσει ή θα βλάψει τον προσθέτως παρεμβαίνοντα, επειδή υπάρχει ή πρόκειται να προκύψει σε άλλη δίκη μεταξύ αυτού και κάποιου από τους διαδίκους ή τρίτου συναφής διαφορά, αλλά απαιτείται η έκβαση της δίκης στην οποία παρεμβαίνει να θίγει από την άποψη του πραγματικού και του νομικού ζητήματος τα έννομα συμφέροντά του. - Η αρχή της διαφάνειας των συμβατικών όρων που χωρίς διαπραγμάτευση εντάσσονται στη σύμβαση μεταξύ επαγγελματία και καταναλωτή αποτελεί εκδήλωση του προτύπου πληροφόρησης, που ενισχύει την προσωπική ευθύνη του καταναλωτή για τη συμβατική επιλογή του με την παροχή σε αυτόν προστασίας εμφανιζόμενης υπό τη μορφή της εξασφάλισης ενός επιπέδου πληροφόρησης, το οποίο θα καθιστά τον ίδιο υπεύθυνο φορέα λήψης αποφάσεων εντός μιας αγοράς όπου λειτουργούν οι κανόνες του ανταγωνισμού. Το συγκεκριμένο πρότυπο πληροφόρησης έχει ως αποδέκτη τον μέσο καταναλωτή, ο οποίος έχει τη συνήθη πληροφόρηση και είναι ευλόγως προσεκτικός και ενημερωμένος. Η αρχή της διαφάνειας αναλύεται στην αρχή της σαφούς και κατανοητής διατύπωσης, στην αρχή του ορισμένου ή οριστού περιεχομένου και στην αρχή της προβλεψιμότητας της χρήσης των όρων που ταυτίζεται με τον αποκλεισμό απροσδόκητων, αιφνιδιαστικών ή παραπλανητικών ρητρών. - Οι ρήτρες αναπροσαρμογής χρεώσεων προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας δεν υπόκεινται σε ευθύ έλεγχο καταχρηστικότητας, αλλά μόνο σε έλεγχο διαφάνειας. Αυτές πρέπει να εκθέτουν κατά τρόπο διαφανή την αιτία και τη μέθοδο μεταβολής του κόστους του ηλεκτρικού ρεύματος, ώστε ο καταναλωτής να μπορεί να ελέγχει τη μεταβολή της τιμής με βάση σαφή, αντικειμενικά και επαληθεύσιμα κριτήρια. Συγχρόνως, τα τελευταία πρέπει να είναι εύλογα, με την έννοια ότι αφορούν παράγοντες που συνδέονται με τη μεταβολή του κόστους του ρεύματος για τον προμηθευτή. Τέτοια κριτήρια μπορούν πράγματι να είναι αυτά που αντανακλούν τις τιμές της χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας ή εκκαθάρισης των συναλλαγών στο Χρηματιστήριο Ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων και δεικτών που θα μπορούσαν να αξιοποιούν, στηριζόμενες σε τυποποιημένες μεθόδους, τιμές και από τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης. Η αναπροσαρμογή της τιμής ρεύματος πρέπει να συνδέεται, πάντως, με παράγοντες κόστους, οι οποίοι είναι προσβάσιμοι και ελεγχόμενοι από τον καταναλωτή. Προκειμένου να διευκολύνεται ο καταναλωτής στον έλεγχο της αναπροσαρμογής πρέπει να ενημερώνεται για τον τρόπο, με τον οποίο θα έχει πρόσβαση στο κριτήριο αναφοράς, με παραπομπή πλέον στην αντίστοιχη ηλεκτρονική διεύθυνση. Η ρήτρα πρέπει να περιγράφει τον μηχανισμό, στον οποίο στηρίζεται η αναπροσαρμογή και να ενημερώνει τον καταναλωτή για τις οικονομικές συνέπειες που συνεπάγεται η εφαρμογή τους. Προκειμένου να είναι σε θέση ο καταναλωτής να εκτιμά βάσει ακριβών και επαληθεύσιμων κριτηρίων τις συνέπειες που έχει ο όρος πρέπει να δίνονται πληροφορίες με βάση παραδείγματα εφαρμογής ή και πρότυπα υπολογισμού. Με αυτόν τον τρόπο, θα μπορεί να είναι σε θέση ο καταναλωτής να κατανοήσει και να διαπεράσει τις αφηρημένα κατονομαζόμενες προϋποθέσεις και να γίνουν προβλέψιμες οι συνέπειες από την εφαρμογή της ρήτρας. Με τη σύμβαση πρέπει να διασφαλίζεται ότι θα λαμβάνει ενημέρωση που θα του επιτρέπει να παρακολουθεί, να ελέγχει και να επιβεβαιώνει τις συνέπειες της ρήτρας. - Με την απόφασή της 409/2020, η ΡΑΕ εισήγαγε προς τον σκοπό της διαφάνειας, της επαληθευσιμότητας αλλά και της συγκρισιμότητας, έναν μαθηματικό τύπο για τον προσδιορισμό της αναπροσαρμογής του κόστους χρέωσης στα κυμαινόμενα τιμολόγια των προμηθευτών. - Η αρχή της κοστοστρέφειας επιβάλλει η τιμή της προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας να διαμορφώνεται κατά τρόπο ώστε να επιτυγχάνεται η ανάκτηση του πραγματικού κόστους της προσφερόμενης υπηρεσίας, ώστε να διασφαλιστεί μακροπρόθεσμα η δυνατότητα παροχής της εν λόγω υπηρεσίας. - Η εναγομένη δεν επενέβη αυθαιρέτως σε εκκρεμείς έννομες σχέσεις αλλά άσκησε δικαίωμα, το οποίο είχε συμφωνηθεί με έκαστο πελάτη κατά τη σύναψη των συμβάσεων προμήθειας, να αναπροσαρμόζει τα τιμολόγιά της. Επίσης, η εναγομένη δεν υιοθέτησε μεν αυτούσιο τον τύπο της ΡΑΕ αλλά ενεργώντας εντός της χορηγηθείσας δυνάμει της απόφασης 409/2020 ΡΑΕ ευχέρειας, εφάρμοσε νομίμως έναν άλλο ισοδύναμο τύπο. - Ο μέσος ενημερωμένος και προσεκτικός καταναλωτής αναμένει ευλόγως αναθεωρήσεις των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας, ιδίως σε μακροχρόνιες συμβάσεις, δεδομένου ότι το αγαθό της ηλεκτρικής ενέργειας είναι ευεπίφορο στις αλλαγές τιμών λόγω πολλών γεωπολιτικών γεγονότων και απρόβλεπτων εξελίξεων. Κατά τον χρόνο εισαγωγής της ρήτρας αναπροσαρμογής εκ μέρους της εναγομένης, ο καταναλωτής είχε στη διάθεσή του όλες τις ουσιώδεις πληροφορίες που απαιτούνται για να λάβει μια τεκμηριωμένη απόφαση συναλλαγής. - Απορρίπτει την αγωγή.
Σύνδεσμος
ΠΠρΑθ 67/2023 (Διαδικασία εκούσιας δικαιοδοσίας), σε: Ενέργεια&Δίκαιο 35/2022
