Πρόσφατη νομολογία
13 Ιαν 2021
ΟλΣτΕ 1822/2020: Δικονομικοί κανόνες σε υποθέσεις υπαγόμενες στη δικαιοδοσία των Μουφτήδων της Θράκης
Με το άρθρο 2 παρ. 1 του προσβαλλόμενου π.δ. 52/2019, που προβλέπει ότι ο Μουφτής ασκεί δικαιοδοσία και επί ισλαμικών διαθηκών και επί της εξ αδιαθέτου διαδοχής, εφόσον οι σχέσεις αυτές διέπονται από τον Ιερό Μουσουλμανικό Νόμο, δεν διευρύνεται η δικαιοδοσία του Μουφτή αλλά επαναλαμβάνεται απλώς η ισχύουσα σχετική ρύθμιση της παρ. 2 του άρθρου 5 της κυρωθείσας από 24.12.1990 πράξης νομοθετικού περιεχομένου. Επίσης λαμβανομένης υπόψη της σύνθετης ιδιότητας των Μουφτήδων (θρησκευτικοί λειτουργοί και δημόσιοι υπάλληλοι-ιεροδίκες), οι διατάξεις της κυρωθείσας από 24.12.1990 πράξης νομοθετικού περιεχομένου και του προσβαλλόμενου π.δ., με τις οποίες ρυθμίζονται οι ανατιθέμενες στους Μουφτήδες δικαιοδοτικής φύσης αρμοδιότητες, καθορίζονται οι αναγκαίοι δικονομικοί κανόνες για την άσκησή τους και ρυθμίζονται θέματα της οργανωτικής μονάδας και του προσωπικού της για την εξυπηρέτηση της άσκησής τους, αφορούν νομικό πλαίσιο που δεν απορρέει από την κατοχυρούμενη στο Σύνταγμα και στην ΕΣΔΑ θρησκευτική ελευθερία, αφού με την εγγύηση της θρησκευτικής ελευθερίας δεν κατοχυρώνεται ειδικό καθεστώς με ειδικά προνόμια για τις θρησκευτικές κοινότητες, σχετικά μάλιστα με άσκηση δικαιοδοσίας, που αποτελεί, άλλωστε, ζήτημα δημόσιας τάξης. Με το θεσπιζόμενο με νόμο ειδικό καθεστώς δικαιοδοτικών αρμοδιοτήτων των Μουφτήδων εξασφαλίζεται, όπως έγινε δεκτό από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ότι δεν εισάγονται αθέμιτες διακρίσεις λόγω θρησκείας, με την πρόβλεψη, σε συμφωνία προς το περιεχόμενο του δικαιώματος του ελεύθερου αυτοπροσδιορισμού, ότι, κατ’ απόκλιση του τεκμηρίου εφαρμογής των κοινών ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων, η υπαγωγή στη δικαιοδοσία του Μουφτή και η εφαρμογή του Ιερού Μουσουλμανικού Νόμου, για τις οριζόμενες κατηγορίες υποθέσεων οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου, εξαρτάται από τη θέληση καθενός από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους. Προκειμένου δε να τηρείται η εγγύηση της μη εισαγωγής διακρίσεων λόγω θρησκείας, το θεσπιζόμενο από τον νόμο ειδικό καθεστώς δικαιοδοτικών αρμοδιοτήτων των Μουφτήδων, τελεί υπό την περαιτέρω προϋπόθεση ότι οι εκδιδόμενες στο πλαίσιο αυτό αποφάσεις τους επί υποθέσεων αμφισβητούμενης δικαιοδοσίας δεν μπορούν να εκτελεσθούν και να αποτελέσουν δεδικασμένο, εάν δεν κηρυχθούν εκτελεστές από το μονομελές πρωτοδικείο της έδρας τους κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, που ερευνά την τήρηση των ορίων της δικαιοδοσίας του Μουφτή και την ενδεχόμενη αντίθεση των διατάξεων που εφαρμόσθηκαν στο Σύνταγμα, ιδίως στο άρθρο 4 παρ. 2, στην ΕΣΔΑ. Άλλωστε, με τις διατάξεις των άρθρων 13 και 19 (παρ. 2, 3 και 5) του προσβαλλόμενου π.δ. δεν θίγεται θρησκευτικός θεσμός της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης ούτε παραβιάζεται το άρθρο 10 του Χάρτη Θεμελιωδών Ελευθεριών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Περαιτέρω, το άρθρο 11 της Συνθήκης των Αθηνών, που εγγυάται την αυτονομία των μουσουλμανικών κοινοτήτων, δεν συμβιβάζεται με το σύστημα των ρυθμίσεων της Συνθήκης της Λωζάνης, που στήριξε την προστασία των μειονοτήτων στην αρχή της ίσης μεταχείρισης και της πλήρους εξομοίωσης των μελών των μειονοτήτων με τους λοιπούς υπηκόους των συμβαλλόμενων μερών (Ελλάδας ή Τουρκίας), όσον αφορά την άσκηση των ατομικών και των πολιτικών τους δικαιωμάτων και, ως εκ τούτου, δεν ισχύει πλέον, βάσει του άρθρου 28 παρ. 1 του Συντάγματος και των γενικών αρχών του διεθνούς δικαίου. Επίσης, το ζήτημα της ισχύος διεθνούς συνθήκης δεν εμπίπτει στην περίπτωση του χαρακτηρισμού κανόνα του διεθνούς δικαίου ως γενικώς παραδεδεγμένου κατά την παρ. 1 του άρθρου 28 του Συντάγματος, για την άρση της αμφισβήτησης του οποίου έχει δικαιοδοσία το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο, βάσει του άρθρου 100 παρ. 1 περ. στ’ του Συντάγματος και των άρθρων 52 επ. του κώδικα περί του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου. Περαιτέρω, οι διατάξεις της κυρωθείσας από 24.12.1990 πράξης νομοθετικού περιεχομένου περί της δικαιοδοσίας του Μουφτή και οι επίδικες διατάξεις του προσβαλλόμενου π.δ. περί του ειδικού καθεστώτος δικαιοδοσίας του Μουφτή, δεν παραβιάζουν τις Συνθήκες των Σεβρών και της Λωζάνης, αφού οι Συνθήκες αυτές δεν υποχρεώνουν την Ελλάδα να εφαρμόζει τον Ιερό Μουσουλμανικό Νόμο, και ειδικότερα η Συνθήκη της Λωζάνης δεν αναφέρει ρητά τη δικαιοδοσία του Μουφτή και δεν αναγνωρίζει κανενός είδους δικαιοδοσία σε ειδικό όργανο σε σχέση με τέτοιες θρησκευτικές πρακτικές, ενώ οι προβαλλόμενοι λόγοι έχουν ως βάση ότι στην εν λόγω μουσουλμανική μειονότητα της Ελλάδας κατοχυρώνεται αυτονομία και άσκηση δικαιοδοσίας από τον Μουφτή. Επίσης, ο Μουφτής δεν αποτελεί δικαστικό λειτουργό ούτε εντάσσεται στη δικαστική λειτουργία του Κράτους, αλλά σε αυτόν ανατίθεται απλώς από τον νόμο η άσκηση δικαιοδοτικού έργου ως προς ορισμένες κατηγορίες υποθέσεων με τις προεκτεθείσες προϋποθέσεις, οι δε εκδιδόμενες στο πλαίσιο αυτό αποφάσεις του επί υποθέσεων αμφισβητούμενης δικαιοδοσίας εκτελούνται και αποτελούν δεδικασμένο, εφόσον κηρυχθούν εκτελεστές κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας από το μονομελές πρωτοδικείο μετά την άσκηση του προβλεπόμενου ελέγχου, συνεπώς δεν παραβιάζονται τα άρθρα 8, 26 παρ. 3, 87 και 88 του Συντάγματος. Οι διατάξεις των άρθρων 5 παρ. 4 περ. α’ της κυρωθείσας από 24.12.1990 πράξης νομοθετικού περιεχομένου και 2 παρ. 2 του προσβαλλόμενου π.δ., στις οποίες προβλέπεται η κατ’ εξαίρεση από το κοινό δίκαιο υπαγωγή των οριζόμενων κατηγοριών υποθέσεων οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου στη δικαιοδοσία του Μουφτή, υπό την προϋπόθεση της σχετικής δήλωσης βούλησης των ενδιαφερομένων, που είναι ανέκκλητη, είναι σαφείς και με προβλέψιμη εφαρμογή, όπως επιβάλλεται από την αρχή της ασφάλειας δικαίου και ιδίως από τα άρθρα 2 παρ. 1 και 25 παρ. 1 εδ. α’ του Συντάγματος ειδικότερη εκδήλωση της οποίας αποτελεί η αρχή της προστατευόμενης εμπιστοσύνης του διοικουμένου, με τις διατάξεις δε αυτές διασφαλίζεται η σταθερότητα των εφαρμοστέων κανόνων επί συγκεκριμένης διαφοράς, η οποία, κατ’ εξαίρεση από το κοινό δίκαιο, υπάγεται στη δικαιοδοσία του Μουφτή, ώστε να μην τίθεται επ’ αόριστον εν αμφιβόλω η κατάσταση των εν λόγω Ελλήνων καθώς και να αποφεύγεται το ενδεχόμενο της έκδοσης αντιφατικών αποφάσεων. Επίσης, οι από τον νόμο ανατιθέμενες στους Μουφτήδες δικαιοδοτικής φύσης αρμοδιότητες δεν απορρέουν ούτε από τη θρησκευτική ελευθερία που κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα και στην ΕΣΔΑ, διότι διαφορετική εκδοχή θα ισοδυναμούσε με αναγνώριση σε θρησκευτική κοινότητα ειδικού καθεστώτος με ειδικά προνόμια, σχετικά μάλιστα με άσκηση δικαιοδοσίας που αποτελεί ζήτημα δημόσιας τάξης, ούτε από τις Συνθήκες των Σεβρών και της Λωζάνης, που δεν υποχρεώνουν την Ελλάδα να εφαρμόζει τον Ιερό Μουσουλμανικό Νόμο και να αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία του Μουφτή στην ελληνική μουσουλμανική κοινότητα, που εξαιρέθηκε από την ανταλλαγή πληθυσμών, και δεν αναγνωρίζουν κανενός είδους δικαιοδοσία σε ειδικό όργανο σε σχέση με τέτοιες θρησκευτικές πρακτικές. Κατ’ επέκταση, δεν κατοχυρώνεται από τη θρησκευτική ελευθερία ή τα δυνάμει των εν λόγω Συνθηκών προστατευόμενα δικαιώματα της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης η πρόσβαση στην καθιερούμενη δικαιοδοσία του Μουφτή επί των προεκτεθεισών υποθέσεων όσων «μειονοτικών μουσουλμάνων» δεν κατοικούν στη Θράκη. Συνεπώς, νομίμως καθορίζεται η δικαιοδοσία και η κατά τόπον αρμοδιότητα του Μουφτή για την επίλυση των διαφορών που ο νόμος του αναθέτει κατ’ απόκλιση από το κοινό δίκαιο με βάση τη γενική και αντικειμενική προϋπόθεση του τόπου της μόνιμης κατοικίας των ενδιαφερομένων στην περιφέρεια της Μουφτείας, που συνδέεται με την ύπαρξη δεσμού τους με τη συλλογική ζωή της σχετικής θρησκευτικής κοινότητας-μειονότητας, η οποία από την αρχή προσδιορίσθηκε αποκλειστικά με βάση το γεωγραφικό κριτήριο, κατά την ουσιαστική, εύλογη, κρίση του νομοθέτη. (μειοψ.). Περαιτέρω, με τη διάταξη της παρ. 4 του άρθρου 4 του προσβαλλόμενου π.δ., στην οποία προβλέπεται ότι για την παράσταση ενώπιον του Μουφτή των ανηλίκων που έχουν συμπληρώσει το δέκατο έκτο έτος της ηλικίας τους για υποθέσεις σχετικά με την προσωπική τους κατάσταση απαιτείται να καλείται ο νόμιμος εκπρόσωπός τους, χωρίς να αποκλείονται οι ανήλικοι από τη δικαιοδοσία του Μουφτή για τις διαφορές αυτές, εισάγεται εύλογη ρύθμιση υπέρ αυτών, στο πλαίσιο μάλιστα διατάξεων για την προστασία των δικαιωμάτων και συμφερόντων των ανηλίκων (βλ. ν. 2101/1992 «κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού»), και ειδικότερα προκειμένου να διασφαλισθεί για αυτούς αποτελεσματικά τα δικαίωμα του ελεύθερου αυτοπροσδιορισμού μελών θρησκευτικής κοινότητας. Η περαιτέρω περίπτωση της μη εμφάνισης του νομίμου εκπροσώπου του ανηλίκου ενώπιον του Μουφτή δεν ρυθμίζεται (και άρα στην περίπτωση αυτή δεν προβλέπονται δυσμενείς έννομες συνέπειες), χωρίς να προκαλείται ανασφάλεια δικαίου. Επιπλέον, οι διατάξεις των άρθρων 8 και 9 του προσβαλλόμενου π.δ., που προβλέπουν τον τρόπο εισαγωγής των δικογράφων ενώπιον του Μουφτή, το περιεχόμενό τους και σε ποιες περιπτώσεις αναβάλλονται οι δίκες ή οι αιτήσεις θεωρούνται ως μη ασκηθείσες, είναι σαφείς και με προβλέψιμη εφαρμογή και δεν θέτουν επ’ αόριστον εν αμφιβόλω τη σχετική κατάσταση, όπως απαιτείται από την αρχήν της ασφάλειας δικαίου, εξυπηρετούν δε, κατά την ουσιαστική επιλογή της κανονιστικώς δρώσας Διοίκησης, και τους σκοπούς της διατύπωσης και διαπίστωσης - στο πλαίσιο του δικαιώματος του ελεύθερου αυτοπροσδιορισμού μελών θρησκευτικής κοινότητας - της απολύτως ελεύθερης, μετά λόγου γνώσεως, επιλογής υπαγωγής των ενδιαφερομένων στο ειδικό καθεστώς της δικαιοδοσίας του Μουφτή σε κατάλληλα στάδια της διαδικασίας ενώπιόν του και με τη συνδρομή δικηγόρου, προκειμένου να διασφαλίζονται αποτελεσματικά τα δικαιώματά τους, και της ταχείας επίλυσής των συγκεκριμένων διαφορών οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου, με την τήρηση των εγγυήσεων της δίκαιης δίκης, σύμφωνα με τη δυνατότητα απόκλισης από το κοινό ουσιαστικό και δικονομικό δίκαιο, που παρέχεται από τον νόμο στους Έλληνες μουσουλμάνους πολίτες με μόνιμη κατοικία στην περιφέρεια του Μουφτή, την οποία άλλωστε δυνατότητα απόκλισης δεν παρέχει ο νόμος στους λοιπούς Έλληνες επί των διαφορών αυτών. Η υπαγωγή δε στο ειδικό αυτό καθεστώς δικαιοδοσίας είναι δυνατή κατόπιν της απολύτως ελεύθερης επιλογής των ενδιαφερομένων και άρα δεν μπορεί να είναι εξαναγκασμένη με την πρόβλεψη επιβολής κυρώσεων. Επίσης, στα μέλη της μουσουλμανικής μειονότητας που δεν κατανοούν την επίσημη γλώσσα του Κράτους παρέχεται διασφάλιση των δικαιωμάτων τους μέσω των πληρεξούσιων δικηγόρων τους κατά την κατάθεση αιτήσεων και κάθε είδους εγγράφων ενώπιον του Μουφτή και παρέχονται διευκολύνσεις σε αυτά για την χρήση της γλώσσας τους κατά τη συζήτηση της υπόθεσης ενώπιον του Μουφτή. Άλλωστε, μέχρι τη δημοσίευση του προσβαλλόμενου π.δ. δεν υφίσταντο δικονομικοί κανόνες, βάσει των οποίων διεξήγετο η διαδικασία ενώπιον του Μουφτή. Πέραν των δύο γλωσσών, στις οποίες διατυπώνονται οι αποφάσεις του Μουφτή (ελληνικών και οθωμανικών), παρέχεται η δυνατότητα στους ενδιαφερομένους να ζητήσουν να μεταφραστούν οι αποφάσεις του στην αραβική, τουρκική ή αγγλική γλώσσα από τη Μουφτεία, δεν προβάλλεται δε πλημμέλεια κατά της δυνατότητας αυτής. Επίσης, από τις διατάξεις των άρθρων 20 παρ. 1 του Συντάγματος και 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ, και υπό την εκδοχή ότι αυτές εφαρμόζονται κατά την άσκηση δικαιοδοσίας από τους Μουφτήδες, οι οποίοι δεν εντάσσονται στη δικαστική λειτουργία του Κράτους και δεν αποτελούν δικαστικούς λειτουργούς, δεν συνάγεται υποχρέωση του νομοθέτη να θεσπίσει, στο πλαίσιο του ειδικού καθεστώτος δικαιοδοσίας του Μουφτή, ένδικο μέσο έφεσης κατά των αποφάσεών του. Λαμβανομένης δε υπόψη της ιδιαιτερότητας του κατ’ εξαίρεση από το κοινό δίκαιο καθεστώτος δικαιοδοσίας του Μουφτή, η μη πρόβλεψη της δυνατότητας άσκησης έφεσης κατά των αποφάσεών του δεν παραβιάζει την αρχή της ισότητας έναντι των Ελλήνων που δεν ανήκουν στη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης και οι οποίοι υπάγονται στο κοινό δίκαιο για τις συγκεκριμένες κατηγορίες διαφορών οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου (χωρίς πρόβλεψη εξαίρεσης). Επίσης, δεν αφαιρείται με το προσβαλλόμενο π.δ. από τον Μουφτή η αρμοδιότητα δικαιοδοσίας επί των κατηγοριών υποθέσεων που δύνανται, με συγκεκριμένες προϋποθέσεις, να υπαχθούν στη δικαιοδοσία του αλλά συνιστάται και οργανώνεται η εν λόγω υπηρεσιακή μονάδα για τη (διοικητικής και γραμματειακής κυρίως φύσης) υποστήριξη του έργου του, η οποία εντάσσεται στην αυτοτελή αποκεντρωμένη υπηρεσία της Μουφτείας. Εξάλλου, η κατόπιν προκήρυξης πλήρωση των ειδικών θέσεων που συνιστώνται με το προσβαλλόμενο π.δ. διενεργείται βάσει των οριζόμενων αντικειμενικών προσόντων, κατόπιν εισήγησης ειδικής τριμελούς επιτροπής, δύο εκ των μελών της οποίας είναι ο οικείος Μουφτής, ως Πρόεδρος και μέλος του κύριου προσωπικού του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, το οποίο, σύμφωνα με το άρθρο 100Α του Συντάγματος, αποτελεί συνταγματικώς κατοχυρωμένο σώμα της Διοίκησης με ιδιαίτερο θεσμικό ρόλο και αρμοδιότητες. Τέλος, οι επίδικες ρυθμίσεις – γενικές, απρόσωπες και αντικειμενικές – είναι σαφείς και με προβλέψιμη εφαρμογή, όπως απαιτείται από την αρχή της ασφάλειας δικαίου, ορθώς δε είναι αμέσως εφαρμοστέες, όχι μόνο λόγω του δικονομικού χαρακτήρα τους, αλλά και διότι, σε διαφορετική περίπτωση, θα υπήρχε παραβίαση του ισχύοντος και αμέσως εφαρμοζόμενου δικαιώματος του ελεύθερου αυτοπροσδιορισμού, που είναι.
Σύνδεσμος
ΟλΣτΕ 1822/2020 - Πλήρες κείμενο
