Πρόσφατη νομολογία


8 Μαΐ 2023

ΣτΕ 441/2023 Τμ.Ε: Προϋποθέσεις αποζημίωσης ιδιοκτήτη ακινήτου εκτός σχεδίου για περιορισμούς στην ιδιοκτησία χάριν προστασίας του πολιτιστικού περιβάλλοντος

Με την κρινόμενη αίτηση ζητήθηκε η ακύρωση της τεκμαιρόμενης σιωπηρής απόρριψης της από 22.11.2017 αίτησης της αιτούσας προς το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, με την οποία ζήτησε, κατά τις διατάξεις του ν. 3028/2002 την καταβολή αποζημίωσης, ύψους 4.500.000 ευρώ, ή εναλλακτικώς την απαλλοτρίωση ή ανταλλαγή των τριών ακινήτων που ανήκουν στην ιδιοκτησία της με άλλα, αντίστοιχης εμπορικής αξίας, λόγω του ουσιώδους περιορισμού και της στέρησης της κατά προορισμό χρήσης τους. Τα τρία ακίνητα βρίσκονται σε εκτός σχεδίου και ορίων οικισμού περιοχή του Πόρτο Ράφτη Αττικής αλλά εντός του αρχαιολογικού χώρου της Χερσονήσου της Κορώνης. Η εν λόγω περιοχή, με το άρθρο 2 του από 20.2.2003 π.δ., περιλαμβάνεται στις περιοχές απολύτου προστασίας τοπίου, αρχαιολογικών χώρων και μνημείων, για τις οποίες θεσπίζεται απαγόρευση κάθε δόμησης ή κατασκευής καθώς και η αλλοίωση του εδάφους. Κατά την έννοια των διατάξεων των άρθρων 18 και 19 του ν. 3028/2002, ερμηνευομένων ενόψει των ορισμών του άρθρου 24 παρ. 1 και 6 του Συντάγματος, ο χαρακτηρισμός ιδιωτικής έκτασης ως αρχαιολογικού χώρου ή η ύπαρξη εντός ή πλησίον αυτής αρχαίων μνημείων, χωρίς να κινηθεί εντός ευλόγου χρονικού διαστήματος η διαδικασία απαλλοτρίωσης της έκτασης, δεν γεννά, κατ’ αρχήν, υποχρέωση της Διοίκησης είτε να άρει τη δέσμευση της ιδιοκτησίας είτε να την απαλλοτριώσει είτε να προβεί σε απ’ ευθείας εξαγορά της, αλλά μόνον υποχρέωση καταβολής αποζημίωσης, σε περίπτωση ουσιώδους, κατά τις περιστάσεις, περιορισμού ή στέρησης της κατά προορισμό χρήσης της ιδιοκτησίας. Από το συνδυασμό των ίδιων άρθρων 18 και 19 του ν. 3028/2002 συνάγεται, επιπλέον, ότι αποζημίωση με κάποιον από τους εναλλακτικούς τρόπους που προβλέπονται στις ανωτέρω διατάξεις (απαλλοτρίωση, εξαγορά, χρηματική αποζημίωση) δεν οφείλεται σε κάθε περίπτωση επιβολής μέτρων προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς που έχουν ως αποτέλεσμα να περιορίζεται η ιδιοκτησία, αλλά απαιτείται ο περιορισμός αυτός να είναι ουσιώδης σε σχέση με τις δυνατότητες εκμετάλλευσης του ακινήτου κατά τον προορισμό του, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις και το πολεοδομικό καθεστώς της περιοχής, και στην αίτηση του ιδιοκτήτη προς τη Διοίκηση να προσδιορίζεται, με συγκεκριμένα στοιχεία, η ζημία που, κατά την εκτίμησή του, αυτός υφίσταται λόγω του περιορισμού, ώστε να δύναται να κριθεί αν η ζημία αυτή είναι ουσιώδης, δηλαδή υπερβαίνει το εύλογο μέτρο, πέραν του οποίου ανακύπτει υποχρέωση αποζημίωσης με έναν από τους προαναφερθέντες τρόπους. Ο προσδιορισμός δε του ύψους της ζημίας με το υποβαλλόμενο αίτημα είναι απαραίτητος σε κάθε περίπτωση, δηλαδή όχι μόνο για να κριθεί στη συνέχεια αν οφείλεται χρηματική αποζημίωση και ποίου ύψους, αλλά και αν συντρέχει λόγος αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ή εξαγοράς του ακινήτου, αφού, υποχρέωση απαλλοτρίωσης ακινήτου θιγομένου από μέτρα υπέρ του πολιτιστικού περιβάλλοντος ανακύπτει στις περιπτώσεις των άρθρων 13 παρ. 3, 17 παρ. 2 και 19 παρ. 7 του ν. 3028/2002. Υπό τα δεδομένα αυτά, η αίτηση ιδιοκτήτη ακινήτου που υποστηρίζει ότι έχει υποστεί ουσιώδη δέσμευση του ακινήτου του, λόγω περιορισμών της αρχαιολογικής νομοθεσίας, πρέπει κατ’ ελάχιστον να περιέχει τα εξής στοιχεία: α) Την κατά προορισμό χρήση του ακινήτου, τη δυνατότητα εκμετάλλευσής του και τους περιορισμούς δόμησης που ισχύουν τόσο κατά τον χρόνο κτήσης του όσο και κατά τον χρόνο επιβολής των εν λόγω περιορισμών, όπως επίσης και τις επιτρεπόμενες, μετά την επιβολή των περιορισμών, χρήσεις του ακινήτου, β) Την τυχόν προηγουμένως ρητώς εκφρασθείσα ή προκύπτουσα βούληση του ιδιοκτήτη για εκμετάλλευση του ακινήτου καθ’ ορισμένο τρόπο, δυναμένη, μάλιστα, να συναχθεί και από τη χρήση αυτού κατά το προγενέστερο της υποβολής της αίτησής του χρονικό διάστημα, γ) Την εν γένει συμπεριφορά της Διοίκησης και, συγκεκριμένα, την κατόπιν ενεργειών της δημιουργία εύλογης προσδοκίας στον ιδιοκτήτη ότι μπορεί να εκμεταλλευθεί το βαρυνόμενο ακίνητο καθ’ ορισμένο τρόπο, καθώς και δ) Εκτίμηση της αξίας του ακινήτου πριν και μετά την επιβολή του περιορισμού. Πρόσφορα, εξάλλου, στοιχεία για την απόδειξη των ισχυρισμών αυτών είναι οι τίτλοι ιδιοκτησίας του ακινήτου και η περιλαμβανόμενη σε αυτούς περιγραφή της μορφής και της φύσης του ακινήτου, σχετικά τοπογραφικά διαγράμματα, μέσω των οποίων προσδιορίζεται επαρκώς η θέση του ακινήτου, ιδίως, εν σχέσει με τα αρχαία μνημεία, τον αρχαιολογικό χώρο και με παρακείμενους οικισμούς ή άλλες περιοχές ανάπτυξης οικονομικών εν γένει δραστηριοτήτων και, τέλος, στοιχεία εκτίμησης της αντικειμενικής και της εμπορικής αξίας του δεσμευόμενου ακινήτου. Εν προκειμένω, η αιτούσα προσδιόρισε επαρκώς την θέση των ακινήτων, εξέθεσε δε, κατά βάση, το νομικό και πολεοδομικό καθεστώς της περιοχής, όπως εξελίχθηκε, με την θέσπιση, εν τέλει, περιορισμών που άγουν σε ουσιώδη στέρηση της χρήσης του ακινήτου, και παρέθεσε ενδεικτικές, πάντως, εκτιμήσεις ως προς την αξία των ακινήτων πριν και μετά την επιβολή των κρίσιμων περιορισμών. Ειδικότερα, το γεγονός ότι τα ακίνητα βρίσκονται σε περιοχή εκτός σχεδίου πόλεως δεν δημιουργεί αμάχητο τεκμήριο ότι η κατά προορισμό χρήση τους περιορίζεται στην αγροτική, κτηνοτροφική ή δασοπονική εκμετάλλευση, ούτε αποκλείεται να ανακύψει, υπό τις ιδιαίτερες περιστάσεις, υποχρέωση προς αποζημίωση, λόγω υπέρμετρης δέσμευσης της ιδιοκτησίας, εάν η οικιστική εκμετάλλευση των ακινήτων ήταν προηγουμένως επιτρεπτή. Στην προκειμένη δε περίπτωση, η Διοίκηση δεν αμφισβητεί ότι τα ακίνητα μπορούσαν να οικοδομηθούν, κατά τους όρους της εκτός σχεδίου δόμησης που ίσχυαν στην περιοχή πριν από την θέσπιση του π.δ. της 20ης.3.2003, έστω κατόπιν αδείας της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Εξάλλου, η αιτούσα είχε εκθέσει ενώπιον της Διοίκησης, ιδίως με την από 22.11.2017 αίτησή της, ότι ο σκοπός απόκτησης των ακινήτων συνίστατο, προεχόντως, στην οικιστική τους αξιοποίηση μέσω της κατασκευαστικής-τεχνικής εταιρείας που ανήκε στον πατέρα της και, ήδη, στην ίδια και στην αδελφή της. Συνεπώς, η απόρριψη του αιτήματός της, με την αιτιολογία ότι δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις ουσιώδους περιορισμού της κατά προορισμό χρήσης των αγροτεμαχίων της ιδιοκτησίας της, κρίθηκε μη νόμιμη και ακυρωτέα. Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, η κρινόμενη αίτηση, με την οποία απορρίφθηκε σιωπηρώς μεν το αίτημα απαλλοτρίωσης ή ανταλλαγής των ακινήτων ή καταβολής χρηματικής αποζημίωσης για την στέρηση της χρήσης τους, εν συνεχεία δε, ρητώς, ως προς το σκέλος της χρηματικής αποζημίωσης, έγινε δεκτή. Κρίθηκε επίσης ότι, επανερχόμενη η Διοίκηση επί του αιτήματος, οφείλει να επιλέξει, σύμφωνα με το σύστημα κριτηρίων του ν. 3028/2002, τον προσφορότερο τρόπο αποζημίωσης (χρηματικής ή άλλης μορφής) της αιτούσας για την ουσιώδη στέρηση της χρήσης της ιδιοκτησίας της, συνεκτιμώντας, μεταξύ άλλων, την ανάγκη προστασίας του αρχαιολογικού χώρου της Χερσονήσου της Κορώνης.


Σύνδεσμος

ΣτΕ 441/2023 Τμ.Ε - Πλήρες κείμενο »